Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie kluczowych zagadnień związanych z egzekucją prowadzoną z majątku wspólnego małżonków. Istotne znaczenie dla opisywanego problemu ma treść art. 7761 KPC, zgodnie z którym tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
Analizując problem egzekucji z majątku wspólnego małżonków warto zwrócić uwagę na przepisy zawarte w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zgodnie z art. 31 § 1 KRO z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Jest to podstawowy ustrój małżeński. Nie jest to jednak ustrój przymusowy, gdyż według art. 47 § 1 KRO małżonkowie mogą przez umowę majątkową wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Kolejnym artykułem, który należy poruszyć jest art. 41 KRO. którego przedmiotem jest odpowiedzialność z majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej w sytuacji, gdy dłużnikiem jest jeden z małżonków. Kształtowanie się wspomnianej odpowiedzialności zależne jest od tego, czy zobowiązanie zostaje zaciągnięte przez jednego małżonka za zgodą drugiego małżonka, czy bez takiej zgody. Należy w tym miejscu przytoczyć art. 63 § 1 KC, gdyż w rozumieniu tego artykułu zgoda jednego z małżonków na dokonanie czynności prawnej przez drugiego małżonka jest w stosunku do stron tej czynności oświadczeniem woli osoby trzeciej. Małżonek akceptujący, nie staje się przez to stroną czynności dokonanej przez drugiego z małżonków. Zgoda małżonka może być wyrażona zarówno przed dokonaniem czynności, jak i równocześnie z jej dokonaniem. Wierzyciel zostanie zaspokojony również z majątku wspólnego małżonków wówczas, gdy czynność prawna zostanie zaakceptowana przez małżonka. Zasada ta obowiązuje w przypadku zobowiązań jednego z małżonków pozostających w związku z samodzielnym wykonywaniem przez niego zarządu majątkiem wspólnym, a także do innych jego zobowiązań o cywilnoprawnym charakterze, które powstałych podczas wspólności ustawowej, chyba że wierzytelność jest związana z majątkiem osobistym dłużnika.
EGZEKUCJA Z RACHUNKU WSPÓLNEGO
Zgodnie z treścią art. 8912 § 1 KPC na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim można prowadzić egzekucję z rachunku wspólnego dłużnika i jego małżonka. Dopuszczalność prowadzenia egzekucji nie wyłącza możliwości obrony przez małżonka dłużnika poprzez wytoczenie powództwa o zwolnienie od egzekucji, jeżeli na rachunku wspólnym małżonków zgromadzono środki, które nie wchodzą do majątku osobistego dłużnika albo też środki, które nie pochodzą z pobranego przez dłużnika wynagrodzenia za pracę, dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. W wyżej wskazanym procesie małżonek dłużnika bez wątpienia będzie miał w zakresie przedstawienia dowodów utrudnione zadanie. Przepis art. 8912 KPC znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy między dłużnikiem, a jego małżonkiem istnieje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Jednakże w przypadku rozdzielności majątkowej, do egzekucji z rachunku bankowego dłużnika i jego małżonka ma zastosowanie regulacja artykułu 8911 KPC, dopuszczająca możliwość prowadzenia egzekucji z rachunku bankowego, którego współwłaścicielem jest dłużnik wraz z osobą trzecią. W wyżej wskazanym ustroju, powstają dwa odrębne, osobiste majątki każdego z małżonków i nie ma majątku wspólnego. Jeżeli małżonkowie dysponowali majątkiem wspólnym przed wprowadzeniem rozdzielności majątkowej, to z powstaniem rozdzielności majątku uznaje się obowiązywanie równości udziałów.
EGZEKUCJA Z RUCHOMOŚCI
Na podstawie art. 845 § 1 KPC Komornik do egzekucji z ruchomości przystępuje przez ich zajęcie, które polega sporządzeniu protokołu z dokonanej czynności. Odpis protokołu doręczany jest dłużnikowi, współwłaścicielom ruchomości, wierzycielowi, który nie był obecny przy czynności oraz osobom trzecim, którym przysługuje prawo domagania się zwolnienia od egzekucji zajętych ruchomości. Na podstawie § 2 wspomnianego przepisu, można dokonać zajęcia ruchomości dłużnika będących bądź w jego władaniu, bądź we władaniu samego wierzyciela, który do nich skierował egzekucję. Ruchomości dłużnika będące we władaniu osoby trzeciej można zająć tylko wówczas, gdy osoba ta zgadza się na ich zajęcie albo przyznaje, że stanowią one własność dłużnika, oraz w przypadkach wskazanych w ustawie. Zgodnie z art. 845 § 24 KPC tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim jest podstawą do zajęcia ruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego. Dalsze czynności egzekucyjne dopuszczalne są na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko obojgu małżonkom. Wskazując przepis art. 787 KPC, koniecznym do uwzględnienia wniosku wierzyciela o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, jest przedstawienie dokumentu urzędowego bądź prywatnego, z którego wynika, że zobowiązanie wyklarowało się z czynności prawnej zaakceptowanej przez małżonka. Sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika także, gdy zobowiązanie powstało w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, wchodzącego w skład majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, co wynika z przepisu art. 7871 KPC. Podkreślenia wymaga, że w obu wspomnianych przypadkach odpowiedzialność małżonka będzie ograniczona- w pierwszym do majątku objętego wspólnością majątkową, w drugim- do prowadzonego przedsiębiorstwa. W sytuacji, gdy dłużnik wraz z małżonkiem sporządzą umowę rozszerzającą wspólność, wierzyciel ma możliwość uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, a co za tym idzie uzyskania zaspokojenia z tych składników majątku, które wchodziłyby do majątku wspólnego, gdyby umowy nie zawarto. Małżonek ma wówczas możliwość obrony przed egzekucją w drodze powództwa egzekucyjnego, jeżeli zawarcie oraz rodzaj umowy majątkowej małżeńskiej były wiadome wierzycielowi. Może także domagać się wstrzymania dokonania zajęcia ruchomości przed jej rozpoczęciem, okazując Komornikowi umowę małżeńską oraz niebudzący wątpliwości dowód na piśmie, z którego wynika, że jej zawarcie było skuteczne względem wierzyciela zgodnie z przepisem art. 822 KPC. Jednakże na polecenie wierzyciela, organ egzekucyjny niezwłocznie dokona czynności, która uległa wstrzymaniu.
EGZEKUCJA Z NIERUCHOMOŚCI
Zgodnie z obecnie obowiązującym przepisem art. 9231 § 1 KPC, tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim jest podstawą do zajęcia nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego. Dalsze czynności egzekucyjne, podobnie jak w przypadku egzekucji z ruchomości, dopuszczalne są jedynie na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko obojgu małżonkom. Na zajęcie nieruchomości składa się z wezwanie dłużnika do zapłaty długu przy jednoczesnym złożeniu przez Komornika wniosku o wpis o wszczęciu egzekucji w księdze wieczystej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub złożenia wniosku do zbioru dokumentów wraz z odpisem wezwania do zapłaty. Oznacza to, że Sąd Wieczystoksięgowy dokona wpisu zajęcia nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego małżonków, na wniosek złożony przez organ egzekucyjny, również w sytuacji, gdy w tytuł wykonawczy wystawiony został tylko przeciwko jednemu z małżonków- jest to tzw. zajęcie warunkowe. Dopiero dokonanie opisu i oszacowania wymaga przedłożenia przez wierzyciela klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. W związku z tym, wyżej wskazana regulacja stanowi normę szczególną w stosunku do przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Małżonek dłużnika, zgodnie z przepisem art. 9231 § 2 KPC, może sprzeciwić się zajęciu. Przepisy bezpośrednio nie nakładają na Komornika obowiązku udzielenia takiego pouczenia- należy zaznaczyć, że na tym etapie małżonek dłużnika jest w postępowaniu egzekucyjnym osobą trzecią. W praktyce jednak większość Komorników w celu usprawnienia postępowania dokonuje takiego pouczenia. Gdy małżonek dłużnika sprzeciwi się zajęciu, Komornik o zaistniałej sytuacji zawiadamia wierzyciela, który w ciągu tygodnia powinien wystąpić o nadanie przeciwko małżonkowi dłużnika klauzuli wykonalności pod rygorem umorzenia egzekucji z zajętej nieruchomości. Przesłanki nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika zostały wskazane przy okazji omawiania zajęcia ruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków i zachowują swoją aktualność również w przypadku egzekucji z nieruchomości. W momencie uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowi dłużnika, uzyskuje on status dłużnika (rzeczowego) w toczącym się postępowaniu egzekucyjnym, a Komornik na wniosek wierzyciela przystąpi do dalszych czynności. Tygodniowy termin do złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności rozpoczyna się dla wierzyciela od daty otrzymania informacji o sprzeciwie. By nie dopuścić do umorzenia postępowania egzekucyjnego z nieruchomości na podstawie art. 9231 § 2 KPC, Komornik sądowy powinien zostać poinformowany o złożonym wniosku przez wierzyciela. Zaznaczenia wymaga, że w przypadku braku sprzeciwu małżonka dłużnika, wierzyciel również zobligowany jest do uzyskania przeciwko niemu klauzuli wykonalności. Brak działań w tym zakresie skutkować będzie po 6 miesiącach umorzeniem postępowania w całości lub w części, zgodnie z normą przepisu art. 824 § 1 pkt 4 KPC.
PODSUMOWANIE
W niniejszym artykule dokonano omówienia w jakich sytuacjach możliwe jest prowadzenie egzekucji ze składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków, ze szczególnym skupieniem się na egzekucji z wierzytelności z rachunku bankowego, egzekucji z ruchomości oraz egzekucji z nieruchomości. Pozytywnie należy ocenić regulację zawartą w przepisie art. 7761 § 1 KPC, zgodnie z którą na podstawie tytułu wykonawczego wydanego przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim, można egzekucji również z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę oraz korzyści uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej, które to należności, co do zasady, wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków. Podobnie jak przepis art. art. 8912 KPC, który pozwala na skierowanie egzekucji do rachunku wspólnego dłużnika i jego małżonka bez konieczności uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi. Natomiast przypadku egzekucji z nieruchomości i ruchomości kontynuowanie czynności egzekucyjnych po zajęciu wyżej wymienionych składników majątku dłużnika wchodzącego w skład majątku wspólnego, wymaga uzyskania przez wierzyciela klauzuli wykonalności nadanej przeciwko małżonkowi dłużnika. O ile w zakresie egzekucji z nieruchomości obowiązek uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowi dłużnika- z uwagi na przedmiot egzekucji- jest zrozumiałe, o tyle przy egzekucji z ruchomości, jak i z wierzytelności oraz innych praw majątkowych brakuje logicznego wytłumaczenia, dlaczego konieczne jest tak znaczne utrudnienie kontynuowania egzekucji, co wręcz wspiera dłużników we wstrzymywaniu dalszych czynności egzekucyjnych. Dosyć popularna wśród dłużników jest bowiem praktyka przenoszenia poszczególnych składników majątku pomiędzy majątkiem osobistym a majątkiem wspólnym, w szczególności za pomocą umów majątkowych małżeńskich, w celu utrudnienia lub wręcz uniemożliwienia prowadzenia z nich egzekucji. Aktualny stan prawny doprowadza do wielu nadużyć, które powinny zostać przez ustawodawcę zniwelowane poprzez uskutecznienie działania regulacji zawartych w art. 7761 § 2 KPC.
Tomasz Baduła
