Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw, zgodnie z informacją na stronie internetowej Sejmu, to projekt, który dotyczy dostosowania polskiego prawa do dyrektywy PE i Rady 2019/2161 oraz wprowadzenia dodatkowych rozwiązań dotyczących umów zawieranych poza lokalem, w szczególności podczas pokazów handlowych. Projekt ten został uchwalony przez Sejm, następnie trafił do Senatu, a w dniu 2 grudnia 2022 roku przekazany został do podpisania Prezydentowi. Przepisy weszły w życie z początkiem 2023 roku.
Uchwalona zmiana przyjęła ostatecznie nazwę ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw. Zakres zmian jest dość istotny – ustawa ma 16 stron. Zgodnie z uzasadnieniem projektu celem ustawy będzie rozszerzenie ochrony konsumentów w zakresie usług cyfrowych, zapewnienie większej przejrzystości konsumentom zawierającym umowy on-line, w tym korzystającym z internetowych platform handlowych, zwiększenie ochrony konsumentów w odniesieniu do niektórych form sprzedaży poza lokalem przedsiębiorstwa, inne zmiany wynikające z implementacji dyrektywy 2019/2161, ale także zmiany nie wynikające z tej dyrektywy, to jest prawo do odstąpienia od umowy o świadczenie usług zdrowotnych, definicja pokazu, zakaz zawierania umów o świadczenie usług finansowych podczas pokazu i wycieczki, zakaz przyjmowania płatności przed upływem terminu do odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 27 ustawy o prawach konsumenta. Zmiany dotyczą też różnych innych ustaw, w szczególności ustawy o zwalczaniu nieuczciwych praktyk rynkowych. Zmiany odnoszą się w ogólności do usług cyfrowych.
Nie sposób dokonać kompleksowego omówienia wszystkich zmian – niektórych o charakterze bardzo technicznym. Ustawa jest wynikiem znacznego rozszerzenia regulacji na szczegółową sferę obrotu, jakim jest rynek usług cyfrowych. Wprowadzone przepisy mają charakter bardzo szczegółowy, techniczny i są przykładem agresywnej ekspansji prawnej. Zmiany przy tym wymagać będą wdrożeń przez działy prawne największych podmiotów oferujących cyfrowe usługi konsumentom.
Ustawa wprowadza do ustawy o prawach konsumenta definicję internetowej platformy handlowej, przez co rozumieć należy usługę korzystającą z oprogramowania, w tym ze strony internetowej, z części strony internetowej lub aplikacji, obsługiwaną przez przedsiębiorcę lub w jego imieniu, w ramach której umożliwia się konsumentom zawieranie z innymi przedsiębiorcami umów na odległość lub osobom fizycznym niebędącym przedsiębiorcami zawieranie umów na odległość z innymi osobami fizycznymi niebędącymi przedsiębiorcami. Jest to zatem rozszerzenie ochrony konsumenckiej na bardzo popularne w ostatnim czasie aplikacje do umożliwiania handlowania używanymi ubraniami, czy innymi rzeczami, jak również wzmocnienie zakresu uregulowania ochrony dla dokonujących transakcji za pośrednictwem popularnych serwisów aukcyjnych.
Ustawa wskazuje, że jej przepisów nie stosuje się do umów dotyczących usług zdrowotnych, które są świadczone przez pracowników służby zdrowia pacjentom w celu oceny, utrzymania lub poprawy ich stanu zdrowia, łącznie z przepisywaniem, wydawaniem i udostępnianiem produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych, bez względu na to, czy są one oferowane za pośrednictwem placówek opieki zdrowotnej. Jednak, w kolejnym przepisie, wskazuje się przewrotnie, że jednak do umów dotyczących usług zdrowotnych, zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość stosuje się wybrane przepisy ustawy. Jest to jak można rozumieć, spóźniona odpowiedź na rozwój ogromnego zapotrzebowania na prywatne usługi medyczne.
Kolejny ważny aspekt ustawy, to wskazanie, że przepisów ustawy nie stosuje się do umów dotyczących usług finansowych, w szczególności: czynności bankowych, umowy kredytu konsumenckiego, czynności ubezpieczeniowych, umowy nabycia lub odkupienia jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego i nabycia lub objęcia certyfikatów inwestycyjnych funduszu inwestycyjnego zamkniętego, usług płatniczych, z wyjątkiem umów dotyczących usług finansowych zawieranych na odległość, do których stosuje się przepisy rozdziałów 1 i 5, i umów dotyczących usług finansowych zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, do których stosuje się przepis art. 7ab. Wskazana regulacja jest efektem rozumowania polegającego na tym, że zawieranie umów w tym zakresie jest poddane bardzo szerokiej ochronie na podstawie innych ustaw, które dotyczą konkretnych produktów finansowych i brak jest potrzeby powielania ochrony. Rozciąga się jednak ochronę na umowy zawierane na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa. Ustawa jednocześnie precyzuje, że umowa dotycząca usług finansowych nie może być zawarta podczas pokazu lub wycieczki. Ograniczenia tego jednak nie stosuje się, jeżeli pokaz organizowany jest w miejscu zamieszkania lub zwykłego pobytu konsumenta na jego wyraźne zaproszenie. Wskazuje się jednocześnie, że zawarcie umowy z naruszeniem tych reguł, prowadzi do nieważności umowy, a nie jej wzruszalności czy możliwości odstąpienia, co stanowi wyraz chęci wzmożenia ochrony.
Ważna zmiana dotyczy wskazania, że w przypadku odstąpienia od umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej (przykładowo na skutek odstąpienia od korzystania z portalu społecznościowego – dopisek własny autora) przedsiębiorca od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy nie może wykorzystywać treści innych niż dane osobowe dostarczone lub wytworzone przez konsumenta w trakcie korzystania z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej dostarczonych przez przedsiębiorcę, z wyjątkiem treści, które są użyteczne wyłącznie w związku z treścią cyfrową lub usługą cyfrową, które stanowiły przedmiot umowy, dotyczą wyłącznie aktywności konsumenta w trakcie korzystania z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej dostarczonych przez przedsiębiorcę, zostały połączone przez przedsiębiorcę z innymi danymi i nie mogą zostać z nich wydzielone lub mogą zostać wydzielone jedynie przy nakładzie niewspółmiernych wysiłków, zostały wytworzone przez konsumenta wspólnie z innymi konsumentami, którzy nadal mogą z nich korzystać.
Ustawa wprowadza też szereg nowych obowiązków informacyjnych dla przedsiębiorców branży cyfrowej, jak również dalsze szczegółowe regulacje w zakresie obowiązku informacyjnego co do odstąpienia od umowy i wzajemnych rozliczeń stron, w przypadku takiego odstąpienia. Zmiany w innych ustawach obejmują w szczególności poszerzenie ilości wykroczeń, w nawiązaniu do przedmiotu ustawy, rozszerzenie możliwości interwencji UOKIK, poszerzenie ochrony w ustawie o zwalczaniu nieuczciwych praktyk rynkowych – w ramach ciekawostki należy wskazać, że ustawa wyraźnie odnosi się do praktyki wprowadzania na rynek w co najmniej jednym państwie członkowskim towaru jako identycznego z towarem wprowadzonym na rynki w innych państwach członkowskich, mimo że towar ten w sposób istotny różni się składem lub właściwościami, chyba że przemawiają za tym uzasadnione i obiektywne czynniki – jest to nawiązanie do szeroko znanego problemu oferowania produktów gorszej jakości w krajach mniej rozwiniętych, jednocześnie przedstawiając go jako produkt identyczny.
Podsumowując, zaleca się bardzo dokładną analizę przeprowadzonych zmian przedsiębiorcom, którzy oferują swoje usługi w Internecie oraz dostarczają usługi cyfrowe. Zakres zmian jest istotny, wymaga wdrożenia. Najpewniej będzie to wymagało aktualizacji większości regulaminów i innych dokumentów. Z jednej strony ustawę należy ocenić pozytywnie, jako zwiększającą ochronę konsumentów, jednak z drugiej strony jest to kolejny przykład intensywnej, spóźnionej ekspansji uregulowań prawnych, niestety jednakowo wymagającej zarówno dla ogromnych potentatów, jak i dla przedsiębiorców, którzy nie dysponują takimi środkami w celu tak szybkiego wdrażania nowych rozwiązań.
Waldemar Szubert
Radca prawny
