Umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej – umowa cywilnoprawna
Stosownie do art. 822 Kodeksu Cywilnego, w dużym uproszczeniu, ubezpieczyciel poprzez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zobowiązuje się względem ubezpieczającego lub ubezpieczonego (może to być jeden i ten sam podmiot, ale nie musi), do zapłacenia odszkodowania na rzecz osoby trzeciej, które to odszkodowanie zgodnie z przepisami powinien pokryć ubezpieczający lub ubezpieczony. Umowa ubezpieczenia jest umową cywilno-prawną, która w zakresie nieunormowanym w art. 805 i n. Kodeksu Cywilnego podlega ogólnemu reżimowi kontraktowemu z przepisów ogólnych Kodeksu Cywilnego. Nieprawidłowość wykonania swojego obowiązku przez ubezpieczyciela, tak jak przy każdej innej umowie, może stanowić podstawę do żądania odszkodowania na podstawie art. 471 Kodeksu Cywilnego przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego. Ubezpieczyciel przy tym obowiązany jest do staranności wynikającej z profesjonalnego charakteru działalności.
Nieprawidłowości w postępowaniu likwidacyjnym szkody
Zgodnie z regulacją ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ubezpieczyciel po otrzymaniu zgłoszenia szkody obowiązany jest przeprowadzić postępowanie wyjaśniające oraz wydać decyzję w przedmiocie świadczeń należnych uprawnionemu. Tryb postępowania został określony w tej ustawie oraz w zależności od rodzaju ubezpieczenia, w Kodeksie Cywilnym albo ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Postępowanie powinno prowadzić do ustalenia w sposób prawidłowy stanu faktycznego z rozstrzygnięciem, czy odpowiedzialność zostaje przyjęta co do zasady, a jeżeli tak to jakiej wysokości świadczenia się należą. Postępowanie powinno zakończyć się zasadniczo w terminie 30 dni, a jeżeli nie jest to możliwe w terminie 14 dni od momentu, kiedy udało się wyjaśnić sprawę. Poszkodowany może podjąć decyzję o domaganiu się odszkodowania od ubezpieczonego albo nie wiedzieć o ochronie ubezpieczeniowej. W takim wypadku, ubezpieczony powinien poinformować ubezpieczyciela, który niejako powinien przejąć rozpoznanie roszczenia, zwalniając z tego obowiązku ubezpieczonego. Nieprawidłowości w tym zakresie, sprzeczne z przepisami prawa, mogą doprowadzić do szkody po stronie ubezpieczonego. Przykładowo, zwłoka w wypłacie odszkodowania i brak reakcji przez ubezpieczyciela może doprowadzić do wytoczenia procesu sądowego przez poszkodowanego ubezpieczonemu, który obowiązany będzie wówczas wobec przegrania sprawy do poniesienia dodatkowych kosztów postępowania, w szczególności opłaty sądowej, wydatków i działania pełnomocnika obu stron. Może dojść wręcz do próby egzekucji komorniczej zapadłego wyroku, w sytuacji braku reakcji ubezpieczyciela. Koszty te mogą sięgać dziesiątków tysięcy złotych, a szkoda może być różna w zależności do okoliczności danej sprawy. Innym kosztem, może być również poczynienie wydatków przez ubezpieczonego na ekspertyzy i inne czynności związane z podjęciem obrony i wyjaśnieniem sprawy w związku ze zgłoszonymi roszczeniami w sytuacji bierności ubezpieczyciela, np. zamówienie ekspertyzy technicznej potwierdzającej lub wykluczającej związek szkody ze zgłoszonym zdarzeniem sprawczym.
Odpowiedzialność odszkodowawcza ubezpieczyciela względem ubezpieczonego
Zgodnie z art. 471 Kodeksu Cywilnego, dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zakres i zasady odpowiedzialności, regulują ponadto inne przepisy Kodeksu Cywilnego. Niewątpliwie, ubezpieczyciel pozostaje dłużnikiem ubezpieczonego w zakresie umowy o świadczenia wzajemne, w zakresie świadczenia jakim jest udzielenie ochrony ubezpieczeniowej. Innymi słowy, ubezpieczyciel obowiązany jest na mocy umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej do prawidłowego przeprowadzenia rozpoznania roszczenia uprawnionego oraz do terminowej wypłaty odszkodowania, w taki sposób, żeby nie narażać ubezpieczonego na dodatkowe koszty, w szczególności związane z koniecznością obrony. W przypadku, jeżeli w sposób zawiniony dojdzie do nie wywiązania się z tych obowiązków, przykładowo na skutek opieszałości w działaniu, ubezpieczyciel obowiązany będzie do pokrycia kosztów swojego zaniechania, jeżeli takie koszty po stronie ubezpieczonego powstaną na skutek naruszenia tych obowiązków. Ubezpieczony przy tym obowiązany jest do współpracy z ubezpieczycielem i do próby minimalizowania tych kosztów.
Stosownie do uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 20 lipca 2018 r. – XIII Ga 617/18 (dostępny w Internecie) „zważyć należy, iż wypłata odszkodowania uzgodnionego w umowie ubezpieczenia jest niczym innym niż spełnieniem świadczenia, które kwalifikować należy jako pierwotny przedmiot zobowiązania istniejącego między stronami. Niespełnienie tego świadczenia (odmowa wypłaty zagwarantowanego w umowie odszkodowania) lub nienależyte jego spełnienie (np. zwłoka w wypłacie odszkodowania) uprawnia poszkodowanego do wtórnego świadczenia odszkodowawczego – wtórnego w tym sensie, że zastępuje lub uzupełnia pierwotny przedmiot zobowiązania. Odpowiedzialność gwarancyjną ubezpieczyciela oddzielić zatem należy od jego odpowiedzialności opartej na przepisach art. 471 i n. k.c. Mimo, że obie są odpowiedzialnością kontraktową, pierwsza z nich ma charakter gwarancyjny i dlatego oparta jest na związku normatywnym, natomiast druga ma charakter sprawczy i oparta jest na konstrukcji normalnego związku przyczynowego (art. 361 k.c.). W pierwszej z nich ubezpieczyciel gwarantuje naprawienie szkody, która wyrządzona zostaje przez zdarzenie od niego niezależne, w drugiej zaś występuje jako sprawca szkody. Nieterminowe spełnienie świadczenia przez ubezpieczyciela należy więc ocenić jako nienależyte wykonanie zobowiązania (wyrok SN z dnia 2 lipca 2004 r., II CK 412/03, LEX nr 121694; uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 czerwca 2014 r., I ACa 1518/13, LEX nr 1493904; uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 maja 2017 r., I ACa 1723/16, LEX nr 2427787)”.
Waldemar Szubert
Radca Prawny
Kancelaria Ryszewski Szubierajski Spółka Komandytowa
