Niniejszy artykuł przedstawia jeden z najpopularniejszych sposobów egzekucji, czyli egzekucję z wierzytelności z rachunku bankowego dłużnika. Najważniejsze unormowania regulujące tę kwestię znajdują się w Kodeksie postępowania cywilnego, a mianowicie chodzi o artykuły od 889 do 8934.
ZAWIADOMIENIE O ZAJĘCIU RACHUNKÓW BANKOWYCH
Do 2016 roku obligatoryjnym elementem wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego było wskazanie przez wierzyciela żądanych sposobów egzekucji. Aktualnie samo złożenie takiego wniosku umożliwia zastosowanie z urzędu wszystkich dopuszczalnych sposobów, poza egzekucją z nieruchomości. Oznacza to, że aby Komornik dokonał zajęcia rachunku/rachunków bankowych dłużnika, nie jest konieczne wyraźne wskazanie takiej dyspozycji we wniosku egzekucyjnym. Organ egzekucyjny, w celu ustalenia banków, w jakich dłużnik posiada otwarte konto, dokonuje elektronicznego zapytania za pośrednictwem systemu OGNIVO. Następnie dokonuje zajęcia jedynie w tych bankach, które udzielą pozytywnej odpowiedzi. Sama czynność zajęcia odbywa się w ten sposób, że Komornik Sądowy, zgodnie z art. 889 §1 k.p.c. przesyła do banku, w którym dłużnik posiada rachunek, zawiadomienie o zajęciu wierzytelności pieniężnej dłużnika pochodzącej z rachunku bankowego do wysokości należności będącej przedmiotem egzekucji wraz z kosztami egzekucyjnymi i wzywa bank, aby nie dokonywał wypłat z rachunku bez zgody komornika do wysokości zajętej wierzytelności albo zawiadomił komornika w terminie siedmiu dni o przeszkodzie do przekazania zajętej kwoty. Pismo także trafia do banku drogą elektroniczną poprzez system OGNIVO. Zawiadomienie o zajęciu rachunku bankowego dłużnika jest skuteczne pomimo niewskazania numeru rachunku bankowego, a to z uwagi na fakt, iż na wierzycielu nie spoczywa taki obowiązek.
Co do zasady zajęcie rachunku bankowego jest pierwszą, obok zajęcia wierzytelności w Urzędzie Skarbowym, czynnością egzekucyjną podjętą przez Komornika. Sąd Apelacyjny w Katowicach w Wyroku z dnia 16.03.2018 r. o sygn. akt I ACa 936/17, zaznaczył iż zawiadomienie o egzekucji skierowane do banku stanowi czynność egzekucyjną i co do zasady nie może być dodatkowo weryfikowane przez bank prowadzący rachunek dłużnika, zwłaszcza że dłużnik także jest o tym fakcie informowany. Zgodnie z art. 889 §1 pkt.2 k.p.c. Komornik zawiadamia dłużnika o tym, że nastąpiło zajęcie jego wierzytelności z rachunku bankowego i doręcza mu odpis zawiadomienia o zakazie wypłat z rachunku bankowego, które zostało skierowane do banku. Odpis zawiadomienia, które komornik przesłał do banku, przesyła równocześnie wierzycielowi.
Zajęcie rachunku bankowego następuje z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zakazie wypłat z rachunku bankowego bez zgody komornika. Jeżeli wierzyciel nie wskazał inaczej, to przyjmuje się że zajęcie obejmuje wszystkie rachunki należące do dłużnika. Z art. 889 §1 pkt. 1 k.p.c. można wywnioskować, iż poprzez dokonane zajęcie rachunku bankowego posiadacz rachunku utracił do niego uprawnienia, ale tylko w zakresie, który został wskazany w niniejszym przepisie. Ogólnie rzecz biorąc, w związku z zastosowaniem omawianego środka egzekucyjnego prawo dłużnika, które posiadał do udzielania zleceń rozliczeń pieniężnych zostaje zwyczajnie ograniczone. Od chwili, gdy jego rachunki zostały zajęte, nie może on wypłacić kwoty podlegającej zajęciu bez zgody komornika do wysokości zajętej wierzytelności, przy jednoczesnym uwzględnieniu kwoty wolnej od potrąceń.
Co istotne, w przypadku gdy nastąpi zbieg egzekucji, a kwoty znajdujące się na rachunku bankowym nie wystarczają na pokrycie wszystkich egzekwowanych należności, bank w pierwszej kolejności dokonuje wypłat z tego rachunku na rzecz Komornika Sądowego właściwego z uwagi na miejsce zamieszkania dłużnika, w drugiej na rzecz tego, który jako pierwszy dokonał zajęcia. W sytuacji, gdy zbieg nastąpił z administracyjnym organem egzekucyjnym decyduje zasada pierwszeństwa. W przypadku, gdy nie jest możliwe jego ustalenie, to bank dokonuje wypłaty na rzecz tego, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie. Potrącenie środków następuje dopiero w momencie, gdy organ właściwy do dalszego prowadzenia egzekucji przejmie wszystkie sprawy, w których doszło do zbiegu. O fakcie tym bank niezwłocznie zawiadamia właściwe organy egzekucyjne.
CZY TAJEMNICA BANKOWA OBOWIĄZUJE?
Bank, osoby w nim zatrudnione oraz osoby, za których pośrednictwem bank wykonuje czynności bankowe, zgodnie z art. 104 ust. 1. prawa bankowego, są obowiązane zachować tajemnicę bankową, która obejmuje wszystkie informacje dotyczące czynności bankowej, uzyskane w czasie negocjacji, w trakcie zawierania i realizacji umowy, na podstawie której bank tę czynność wykonuje. Natomiast art. 105 ust. 1 pkt. 2 lit. ł prawa bankowego uchyla wspomniany obowiązek zachowania poufności w takim zakresie, w jakim informacje posiadane przez bank są niezbędne do prawidłowego prowadzenia egzekucji przez Komornika. Wspomniany artykuł wskazuje, iż bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową na żądanie Komornika Sądowego w zakresie rachunków bankowych lub pełnomocnictw do dysponowania rachunkami bankowymi, liczby tych rachunków lub pełnomocnictw, obrotów i stanów tych rachunków, z podaniem wpływów, obciążeń rachunków i ich tytułów oraz odpowiednio ich nadawców i odbiorców, w zakresie niezbędnym do prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego, postępowania zabezpieczającego oraz wykonywania innych czynności wynikających z jego ustawowych zadań. Komornik ma prawo do wglądu w szczegółowe informacje dotyczące operacji finansowych, jakie są przeprowadzane na rachunku bankowym należącym do dłużnika. Na podstawie art. 2 ust. 5 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, bank ma obowiązek na pisemne żądanie komornika udzielić mu informacji niezbędnych do prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego, wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia lub europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym oraz wykonania innych czynności wchodzących w zakres jego ustawowych zadań, w szczególności dotyczących stanu majątkowego dłużnika oraz umożliwiających identyfikację składników jego majątku. odpowiedzialność za szkody wynikające z ujawnienia tajemnicy bankowej lub skarbowej i wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem ponosi zgodnie z ust. 6 wspomnianej ustawy – komornik. O informacjach niezbędnych do prowadzenia egzekucji stanowi art. 761 § 1 k.p.c.
CO Z RACHUNKIEM WSPÓLNYM?
Na podstawie art. 8912 § 1 k.p.c., rachunek wspólny w przypadku małżonków zostaje zajęty w całości na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim można prowadzić egzekucję z rachunku wspólnego dłużnika i jego małżonka. Środkiem obrony, gdy na koncie małżonków znajdują się środki, które nie wchodzą do majątku osobistego dłużnika, albo też środki, które nie pochodzą z pobranego przez dłużnika wynagrodzenia za pracę, dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, jest powództwo przeciwegzekucyjne.
Nieco odmiennie rysuje się sprawa, gdy współwłaścicielem rachunku jest osoba trzecia. Równocześnie z informacją o zajęciu, Komornik Sądowy kieruje do dłużnika wezwanie, aby w razie skierowania egzekucji do rachunku wspólnego w terminie 7 dni przedłożył umowę rachunku bankowego, z której wynika wysokość przypadającego mu udziału. W przeciwnym razie domniemywa się, że udziały te są równe. Dalsze czynności egzekucyjne prowadzone będą jedynie w zakresie udziału dłużnika. W razie zajęcia rachunku wspólnego dla wspólników spółki cywilnej, Komornik zawiadamia pozostałych wspólników. O powyższym stanowi przepis art. 8911 § 1 k.p.c.
JAKIE ŚWIADCZENIA PODLEGAJĄ ZWOLNIENIU SPOD EGZEKUCJI Z RACHUNKU BANKOWEGO?
Świadczenia niepodlegające zajęciu w przypadku egzekucji z rachunku bankowego dłużnika to świadczenia, które ustawodawca wymienia wprost w ustawie, iż nie podlegają egzekucji lub te, na których wypłatę zgodził się organ egzekucyjny.
Świadczenia ustawowo wolne od egzekucji to przede wszystkim świadczenia alimentacyjne, renta alimentacyjna, świadczenia rodzinne, świadczenia wychowawcze, świadczenia z tytułu programu 500+, świadczenia z pomocy społecznej oraz dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe i dla sierot zupełnych. Należy przy tym podkreślić, że Komornik co do zasady nie ma wiedzy, z jakich źródeł pochodzą środki zgromadzone na rachunku bankowym dłużnika, a za prawidłową realizację zajęcia odpowiada bank. Zatem, gdy na zajętym koncie znajdują się fundusze niepodlegające zajęciu, to po stronie banku leży decyzja o nieprzekazywaniu ich organowi egzekucyjnemu.
Zaznaczenia wymaga, że zgodnie z obowiązującym orzecznictwem, wierzytelności po przekazaniu na rachunek bankowy tracą tożsamość. Oznacza to, że jeżeli Komornik prowadzi już egzekucję np. z wynagrodzenia lub świadczenia emerytalno-rentowego dłużnika, to kwota, która wpłynie na zajęty rachunek po dokonaniu potrącenia z tych wierzytelności może zostać ponownie potrącona na poczet egzekwowanego zadłużenia, jeżeli dłużnik nie podejmie stosownych działań. W celu uniknięcia takiej sytuacji dłużnik powinien zgłosić ten fakt Komornikowi lub bezpośrednio wierzycielowi wraz z wnioskiem o ograniczenie zajęcia rachunku bankowego w zakresie wynagrodzenia lub innego świadczenia.
W tym miejscu konieczne jest także przytoczenie regulacji dotyczących kwoty wolnej od potrąceń. Ustawodawca przewidział bowiem, że w każdym miesiącu kalendarzowym należy zapewnić dłużnikowi możliwość dysponowania środkami z rachunku bankowego w kwocie odpowiadającej 75% minimalnego wynagrodzenia określonego w odrębnych przepisach. W ostatnim czasie pojawił się postulat, aby kwotę tę obniżyć do 50% minimalnego wynagrodzenia, jednakże na chwilę obecną brak informacji, czy zmiana ta ma szanse na wejście w życie, a tym bardziej kiedy miałoby to nastąpić. Na marginesie trzeba wskazać, że kwota wolna od potrąceń nie obowiązuje w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych oraz skierowania zajęcia do rachunku firmowego.
UPROSZCZENIE EGZEKUCJI Z RACHUNKU BANKOWEGO
Egzekucja z rachunku bankowego jest jednym z najczęściej stosowanych przez Komornika sposobów odzyskania wierzytelności należnych wierzycielowi. Na podstawie art. 8932a k.p.c. Komornik doręcza pisma bankowi za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego, a bank wnosi pisma do komornika wyłącznie za pośrednictwem tego systemu. Sposób elektronicznego zajęcia rachunku bankowego jest zdecydowanie szybszy, ponieważ gdy tylko wpłynie zawiadomienie do banku, rachunek natychmiast zostaje zablokowany. Warto zaznaczyć, że system OGNIVO, który umożliwia wymianę informacji w sposób bezpieczny i szybki pomiędzy bankami a innymi podmiotami uprawnionymi do uzyskania wszelkich informacji będących objętych tajemnicą bankową. System ten pozwala na usprawnienie procesu wymiany informacji oraz obniżenie kosztów tej wymiany poprzez zastąpienie korespondencji papierowej elektroniczną. Co istotne, komornik w zakresie usługi OGNIVO ma możliwość bieżącego monitorowania wysyłanych zapytań.
Nie oznacza to jednak, że dłużnik pozbawiony jest możliwości reakcji na dokonane zajęcie. Jak wcześniej wspomniano jest to jedna z pierwszych czynności egzekucyjnych dokonywanych po wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Zatem z reguły wraz z zawiadomieniem o wszczęciu egzekucji dłużnik otrzymuje zawiadomienie o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego. Z uwagi na fakt, że doręczenie korespondencji dłużnikowi następuje tradycyjną drogą pocztową, co trwa znacznie dłużej niż przesłanie elektronicznego zajęcia do banku, prawodawca zadecydował, że w celu umożliwienia dłużnikowi obrony jego praw, przekazanie środków do Komornika Sądowego jest dokonywane przez bank jest dopiero po 7 dniach od otrzymania zajęcia. Dodatkowo w przypadku pierwszego potrącenia w sprawie organ egzekucyjny dokonuje przelewu na rzecz wierzyciela nie wcześniej niż 7 dni i nie później niż 14 dni od otrzymania środków z banku.
Podsumowując, egzekucja z wierzytelności z rachunku bankowego to jeden z najskuteczniejszych sposobów egzekucji. Jest względnie szybki, co niewątpliwie stanowi zaletę z punktu widzenia wierzyciela. Nie pozostaje to jednak bez znaczenia dla dłużnika, gdyż tak samo szybko dokonywane jest zajęcie jak i jego uchylenie. Dodatkowo nie generuje wysokich wydatków, co także przynosi korzyść dla obu stron postępowania. Obniża zostaje bowiem wysokość zaliczki opłacanej przez wierzyciela, jednakże to dłużnika finalnie obciążają koszty celowej egzekucji. Z tego względu pozytywnie należy ocenić zmiany w przepisach, polegające na wykorzystaniu systemu OGNIVO do wymiany informacji pomiędzy organem egzekucyjnym a bankiem.
Patrycja Placzyńska
