Pandemia koronawirusa przyczyniła się do kłopotów finansowych wielu branż w kraju, efektem czego w ostatnim czasie na popularności zyskało zjawisko znane jako cesja wierzytelności. Przedsiębiorcy nie chcąc dochodzić swoich roszczeń w tak niepewnych czasach, decydują się na przeniesienie uprawnień przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi na nabywcę, czyli dokonują cesji wierzytelności. Sytuacje, gdy przejście uprawnienia nastąpiło po powstaniu tytułu wykonawczego regulują przede wszystkim przepisy art. 8041 kpc oraz art. 8042 kpc. Stanowią one lex specialis w stosunku do przepisu art. 788 kpc i ustanawiają wyjątek od zasady, że nowy wierzyciel ma obowiązek uzyskania klauzuli wykonalności na swoją rzecz.
Wykazanie uprawnienia przed organem egzekucyjnym
W przepisie art. 8041 kpc ustawodawca przewidział możliwość wstąpienia do już toczącego się postępowania egzekucyjnego przez następcę prawnego, który nabył wierzytelność w trakcie trwania postępowania. Nowy wierzyciel wyrażając wolę wstąpienia do postępowania powinien spełnić dwa warunki: po pierwsze- wykazać przejście uprawnień dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym, po drugie- musi dysponować zgodą dotychczasowego wierzyciela na wstąpienie na jego miejsce do trwającego postępowania egzekucyjnego.
Od niedawna regulację tę uzupełnia przepis art. 8042 kpc, dodany z dniem 21 sierpnia 2019 r. Rozszerza on możliwość dochodzenia roszczenia przez nabywcę wierzytelności bez potrzeby uzyskiwania klauzuli wykonalności na przypadki, gdy przejście uprawnienia nastąpiło po powstaniu tytułu wykonawczego, jednakże poprzednik prawny nie wszczął właściwego postępowania egzekucyjnego. Nowego wierzyciela obowiązują wówczas podobne ograniczenia dowodowe jak te wskazane w przepisie art. 8041 kpc, a więc do wniosku egzekucyjnego zobowiązany jest on załączyć tytuł wykonawczy na poprzednika prawnego oraz dokument urzędowy lub prywatny z podpisem urzędowo poświadczonym wykazujący sekwencję pomiędzy wierzycielem ujawnionym na tytule wykonawczym a wierzycielem domagającym się egzekucji. Nie musi natomiast przedkładać zgody pierwotnego wierzyciela.
Jakimi dokumentami można wykazać przejście uprawnień?
W praktyce największym problem jest rozróżnienie, które dokumenty mieszczą się w zakresie kategorii dokumentów wykazujących przejścia uprawnienia na inną osobę, w więc spełniają kryteria dokumentów urzędowych lub dokumentów prywatnych z podpisami urzędowo poświadczonymi.
Najczęstszą formą zawierania umowy przelewu wierzytelności jest umowa w formie pisemnej z podpisami urzędowo poświadczonymi. Należy przy tym zaznaczyć, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 15/15 urzędowe poświadczenie podpisu może być dokonane w innym czasie niż sama czynność prawna, na podstawie której po powstaniu tytułu egzekucyjnego uprawnienie wierzyciela przeszło na inną osobę. Wymagania dokumentu prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym spełniać będzie także dokument zawierający oświadczenie notariusza o istnieniu podpisów notarialnie poświadczonych na oryginale umowy, na podstawie której uprawnienie wierzyciela lub obowiązek dłużnika przeszły po powstaniu tytułu egzekucyjnego na inną osobę, złożone na poświadczeniu zgodności wyciągu z tej umowy z jej oryginałem, co również w przywołanej wyżej uchwale potwierdził Sąd Najwyższy.
Wykazanie przejścia uprawnienia, jak w postanowieniu z dnia 24 czerwca 2014 r., V ACz 577/14 potwierdził Sąd Apelacyjny w Katowicach, może być dokonane również za pomocą kopii dokumentów urzędowych, bądź prywatnych z podpisem urzędowo poświadczonym, poświadczonych za zgodność z oryginałem przez reprezentującego wnioskodawcę pełnomocnika, które przez fakt ich poświadczenia również nabywają charakteru dokumentu urzędowego potwierdzającego istnienie dokumentu źródłowego będącego podstawą przejścia uprawnień.
Największe wątpliwości mogą się rodzić, gdy umowa cesji wierzytelności spełnia wymagania co do formy, zgodnie z przepisami art. 8041 kpc oraz 8042 kpc, natomiast sam wykaz wierzytelności objętych umową znajduje się na oddzielnym nośniku danych- co raz częściej w formie elektronicznej. Jak stwierdził w postanowieniu z dnia 11 października 2018 r. Sąd Okręgowy, skoro umowa przelewu wierzytelności została notarialne poświadczona w zakresie podpisów stron tej umowy, to załącznik tej umowy, nie musi być odrębnie potwierdzany w takiej formie jak umowa. Zwłaszcza gdy figuruje na nim pieczęć notarialna, co wskazuje, iż załącznik ten jest częścią składową umowy przelewu wierzytelności .
Kiedy konieczne jest uzyskanie klauzuli wykonalności?
Może zdarzyć się tak, że komornik odmówi wszczęcia postępowania egzekucyjnego następcy prawnemu. Są to sytuacje kiedy zostanie załączony nieodpowiedni dokument jak np. niebędący dokumentem urzędowym ani prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym bądź z dokumentu nie wynika fakt przejścia uprawnienia po powstaniu tytułu wykonawczego albo do wniosku egzekucyjnego nie załączono żadnego dokumentu. Podkreślenia wymaga, że w razie niezłożenia odpowiednich dokumentów komornik wydaje postanowienie o o odmowie wszczęcia egzekucji bez uprzedniego wezwania do uzupełnienia braków wniosku. Postanowienie wydawane wyłącznie wierzycielowi. Na postanowienie komornika przysługuje skarga.
Co w takim przypadku powinien zrobić wierzyciel? Wierzyciel, chcąc rozpocząć egzekwowanie swoich należności, powinien złożyć w sądzie wniosek o nadanie tytułowi wykonawczemu klauzuli wykonalności ze stwierdzeniem przejścia uprawnień, na podstawie przepisu art. 788 kpc. Zatem droga do wszczęcia postępowania egzekucyjnego na rzecz nabywcy wierzytelności nieco się wydłuża. Wierzyciel musi jednakże pamiętać, że w momencie w którym wszczęcie lub dalsze prowadzenie egzekucji na zasadach przewidzianych w art. 8041 kpc i 8042 kpc jest możliwe, a następca prawny nie wykaże, że organ egzekucyjny prawomocnym postanowieniem nie dopuścił go do udziału w postępowaniu lub odmówił wszczęcia egzekucji, nie można na podstawie art. 788 kpc nadać klauzuli wykonalności.
Mając na względzie powyższe należy więc dodać, że wierzyciel, który przykładowo na skutek omyłki nie załączył do wniosku egzekucyjnego wymaganych dokumentów, choć w rzeczywistości nimi dysponuje, może mimo odmowy po raz kolejny złożyć wniosek do komornika sądowego o wszczęcie postępowania egzekucyjnego- nie występując do sądu z wyżej wspomnianym wnioskiem, a po prostu przekładając dokumenty, gdzie będzie wykazane przejście uprawnienia. Jeżeli zaś nabywca wierzytelności nie jest w posiadaniu takiego dokumentu, przysługuje mu uprawnienie do wytoczenia powództwa o ustalenie aktualnej treści stosunku prawnego, zgodnie z przepisem art. 189 kpc.
Podsumowanie
Możliwość wstąpienia przez nabywcę wierzytelności w miejsce poprzednika prawnego bez potrzeby uzyskiwania klauzuli wykonalności jest stosunkowo nowym rozwiązaniem, w szczególności przepis art.8042 kpc obowiązujący od sierpnia 2019 r. Wprowadzone przez ustawodawcę zmiany należy ocenić w sposób pozytywny. Przyczyniają się one do odciążenia sądów z obowiązku nadawania klauzuli wykonalności ze stwierdzeniem przejścia uprawnień w przypadkach, gdy następca prawny wierzyciela legitymuje się odpowiednimi dowodami nabycia uprawnienia objętego tytułem wykonawczym. Skrócony został równocześnie czas, w jakim nowy wierzyciel może rozpocząć dochodzenie roszczenia. W doktrynie pojawiają się jednakże także głosy krytyczne wskazujące, że możliwość wykazania przejścia uprawnień odpowiednimi dokumentami przy jednoczesnym wyłączeniu w takiej sytuacji uwzględnienia przez sąd wniosku o nadanie klauzuli wykonalności powodują, że nowy wierzyciel może pogubić się w obowiązujących regulacjach i tracić czas na nie mające szans powodzenia działania. Nieco mniej entuzjastycznie należy natomiast odnieść się do zapisu stanowiącego, że w przypadku, gdy wierzyciel nie przedstawi wymaganych dokumentów wszczynając postępowanie przed organem egzekucyjnym, uzyskuje odmowę bez wezwania go do uzupełniania braków. Rozwiązanie to sprawia, że zatracony zostaje cel wprowadzonych zmian.
Paulina Gostomska
