Od marca 2020 r. zmagamy się w Polsce z COVID – 19, którego pojawienie się oraz skutki w znaczący sposób wpłynęły na organizację życia nie tylko przysłowiowego Kowalskiego, ale również na funkcjonowanie Państwa. Władza wykonawcza w Polsce stanęła przed nie lada wyzwaniem – sprawnego zorganizowania nie tylko służby zdrowia, ale także pracy administracji państwowej i sądownictwa. W tym zakresie z pomocą przyszedł polski ustawodawca, wprowadzając szereg rozwiązań mających wspomóc funkcjonowanie społeczeństwa w dobie pandemii. Z punktu widzenia sądownictwa i procesu sądowego jedną w najistotniejszych ustaw jest Ustawa z dnia 02 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020.1842 t.j.) wraz z kolejnymi nowelizacjami, na podstawie których do procedury cywilnej wprowadzono m.in.:
– rozprawy i posiedzenia zdalne;
– jednoosobowe składy sędziowskie, w tym jednoosobowe rozpoznanie spraw apelacyjnych ( spraw rozpoznawanych przed sądem II instancji);
– doręczenia pism sądowych adwokatom i radcom prawnym za pośrednictwem Portalu Informacyjnego Sądów Powszechnych[1].
CO NOWEGO?
Wprowadzone zmiany to nie lada rewolucja w procedurze cywilnej. Ich wdrożenie stanowiło wyzwanie zarówno dla sądów, jak i stron toczących się postępowań, ale również realnie wpłynęło na pracę pełnomocników procesowych i bieżące funkcjonowanie kancelarii prawnych.
Jednym z najbardziej nowatorskich rozwiązań, związanych z koniecznością ograniczeń w kontaktach międzyludzkich, jest przeprowadzanie rozpraw i posiedzeń sądowych za pomocą urządzeń umożliwiających porozumiewanie się na odległość tj. „rozpraw zdalnych”, potocznie nazywanych rozprawami online.
Zgodnie z art. 15zzs1 wskazanej wyżej Ustawy w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej „Kodeksem postępowania cywilnego”:
1) rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (posiedzenie zdalne), z tym że osoby w nim uczestniczące, w tym członkowie składu orzekającego, nie muszą przebywać w budynku sądu;
2) od przeprowadzenia posiedzenia zdalnego można odstąpić tylko w przypadku, gdy rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym jest konieczne, a ich przeprowadzenie w budynku sądu nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nich uczestniczących;
3) przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, gdy nie można przeprowadzić posiedzenia zdalnego, a przeprowadzenie rozprawy lub posiedzenia jawnego nie jest konieczne;
Połączenie na rozprawę zdalną odbywa się za pomocą specjalnego linku udostępnianego przez Sąd na adresy e-mail stron postępowania. Co istotne, od lipca 2021 r. m.in. adwokaci i radcowie prawni w pierwszym piśmie procesowym kierowanym do Sądu zobowiązani są podać adres poczty elektronicznej i numer telefonu przeznaczone do kontaktu z sądem. Niewykonanie zaś tego obowiązku stanowi brak formalny pisma.
ZALETY I WADY ROZPRAW ZDALNYCH
Pod wieloma względami przeprowadzenie rozprawy zdalnej jest bardzo korzystne, w szczególności biorąc pod uwagę kwestie logistyczne. Strona postępowania sądowego czy też świadek nie musi już podróżować na rozprawę do miejscowości często odległej od Sądu o wiele kilometrów – co stanowi nie tylko oszczędność czasu, ale również pozwala na uniknięcie wydatków związanych z takimi podróżami. Możliwość uczestnictwa w rozprawie zdalnej zamiast „stacjonarnej” związanej ze stawiennictwem w budynku Sądu, uławia również organizację pracy oraz powoduje oszczędność czasu profesjonalnym pełnomocnikom.
Z perspektywy już kilkumiesięcznej praktyki nie można jednoznacznie stwierdzić, że rozwiązanie to jest rozwiązaniem idealnym, które nie budzi żadnych zastrzeżeń czy wątpliwości. Codzienna praktyka odsłania bowiem kolejne aspekty wymagające dopracowania.
Jednym z nich są problemy techniczne związane z połączeniem na tzw. „rozprawy zdalne”. Niejednokrotnie zdarzyło się, że pomimo wprowadzonych wielu usprawnień programów obsługujących tego typu spotkania online, strona pomimo chęci stawiennictwa na rozprawie nie może połączyć się prawidłowo z uwagi na problemy z obrazem czy też dźwiękiem. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że zgodnie z wolą ustawodawcy i wprowadzonymi przepisami rozprawa zdalna może zostać przeprowadzona wyłącznie przy użyciu urządzeń z przekazem obrazu i dźwięku. Powyższe komplikacje, choć występują coraz rzadziej, nieraz powodują opóźnienia w rozpoczęciu rozprawy czy nawet przełożenie na inny termin.
Na skutek wprowadzonych zmian dodatkowymi obowiązkami techniczno-organizacyjnymi zostali obciążeni pracownicy sekretariatów Sądów oraz protokolanci, którzy obecnie zobligowani są przesyłać stronom linki do rozpraw zdalnych, niejednokrotnie również wykonywać połączenia telefoniczne przed rozprawą do stron z potwierdzeniem czy otrzymały wysłany wcześniej specjalny link do rozprawy online. Udzielają oni również niezbędnych instrukcji w zakresie prawidłowego połączenia na rozprawę za pośrednictwem dedykowanego oprogramowania.
Dodatkowo, wątpliwości mogą wystąpić również na tle przeprowadzonego postępowania dowodowego podczas rozprawy zdalnej, w tym przykładowo podczas odbierania zeznań świadka -szczególnie gdy osoba je odbierająca ceni sobie bardziej osobisty, bezpośredni kontakt z osobą składającą. Różnie może być bowiem oceniana przez Sąd moc dowodowa tak odbieranych zeznań. Sąd musi przecież móc prawidłowo ocenić prawdomówność świadka, bada też sposób jego reakcji na zadawane pytania. W sposób zdalny może okazać się to utrudnione, zwłaszcza gdy dojdzie np. do zakłóceń w połączeniu. W ocenie sceptyków przesłuchiwanie świadków w trybie online niejednokrotnie może doprowadzić do zniekształcenia postępowania dowodowego z uwagi na niemożność kontroli czy w pomieszczeniu nie znajdują się inne osoby, które np. naprowadzają świadka na odpowiedź. Z dotychczasowej praktyki wynika jednak, że tego typu sytuacje są niemal natychmiast wychwytywane nie tylko przez sędziego, ale również strony czy ich pełnomocników.
MOŻLIWOŚĆ ODSTĄPIENIA OD ROZPRAWY W TRYBIE ZDALNYM
Warto wskazać, iż od rozprawy zdalnej Sąd obecnie może odstąpić wyłącznie gdy rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym jest konieczne, a ich przeprowadzenie w budynku sądu nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nich uczestniczących. Wówczas,
w budynku Sądu i na sali sądowej, zapewnione muszą zostać dodatkowe środki bezpieczeństwa tj. środki ochrony osobistej (maseczki, płyny do dezynfekcji rąk) czy też pomiary temperatury ciała. Wprowadzane są również limity osób, które mogą jednocześnie przebywać na sali rozpraw.
Co ważne, zgodnie z Art. 15zzs1 ust. 2. na wniosek strony lub osoby wezwanej zgłoszony na co najmniej 5 dni przed wyznaczonym terminem posiedzenia zdalnego sąd zapewni jej możliwość udziału w posiedzeniu zdalnym w budynku sądu, jeżeli strona lub osoba wezwana wskaże we wniosku, że nie posiada urządzeń technicznych umożliwiających udział w posiedzeniu zdalnych poza budynkiem sądu. Sąd ma obowiązek pouczyć o tym stronę lub osobę wezwaną przy doręczeniu pierwszego zawiadomienia o terminie posiedzenia zdalnego.
OBOWIĄZUJE STRÓJ URZĘDOWY
Co ciekawe, pomimo zdalnego charakteru podczas takiej rozprawy, zarówno Sąd jak i uczestnicy postępowania, są zobowiązani zachować urzędowy charakter posiedzenia. Zachowana musi zostać powaga Sądu, sędziowie i pełnomocnicy procesowi muszą występować w strojach urzędowych (togach), podczas ogłoszenia wyroku tak samo jak na rozprawie odbywającej się w budynku Sądu – należy stać.
Podsumowując, w czasach pandemii, podczas której najwyższą wartością jest dobro i zdrowie obywateli, rozprawy i posiedzenia zdalne wydają się być słusznym rozwiązaniem. Z pewnością jest to rozwiązanie zgodne z duchem dzisiejszych czasów, gdzie wszystko zmierza ku informatyzacji i cyfryzacji. Za każdym razem należy jednak pamiętać o działaniu z głębokim poszanowaniem (zarówno przez Sąd jak i strony) podstawowych zasad – prawa do Sądu oraz prawa do rzetelnego i sprawiedliwego procesu.
Agnieszka Godlewska
Aplikantka Radcowska
[1] Podstawa prawna: art. 15zzs1 i 9 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020.1842 t.j.)
