Istotę instytucji kuratora dla doręczeń reguluje art. 143 k.p.c. w myśl, którego, „ jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający”. Ważnym aspektem instytucji kuratora jest to, że może być on ustanowiony jedynie dla osoby, której tożsamość jest ustalona. Warto podkreślić, że instytucja ustanowienia kuratora nie sprowadza się tylko i wyłącznie do odbioru korespondencji strony postępowania. Rola kuratora ma na celu obronę praw strony dla, której został ustanowiony kurator, ale trzeba wskazać, że nie może ona odbywać się nigdy kosztem ograniczenia możliwości obrony strony swych praw co do której został ustanowiony kurator (Wyrok SA w Krakowie z 1.12.2017 r. (I ACa 1139/17), LEX nr 2474300.)
Ustanowienie kuratora reguluje art. 144 § 1 k.p.c. zgodnie, z którym kurator jest ustanawiany na podstawie postanowienia sądowego lub zarządzenia przewodniczącego, które stanowi jego źródło umocowania do działania. Warto wspomnieć w tym miejscu, że to na stronie wnioskującej o ustanowienie kuratora spoczywa obowiązek uprawdopodobnienia, że miejsce pobytu strony nie jest znane (Postanowienie SA w Szczecinie z 6.02.2014 r. (I ACz 1598/13), LEX nr 1433883.) . W przypadku gdy strona wnioskująca o ustanowienie kuratora nie uprawdopodobni w sposób wystarczający, iż miejsce pobytu strony nie jest znane, Sąd może oddalić wniosek o ustanowienie kuratora. Na oddalenie powyższego wniosku nie przysługuje stronie zażalenie.
Zgodnie z art. art. 144 § 2 k.p.c. „ o ustanowieniu kuratora przewodniczący ogłosi publicznie w budynku sądowym i lokalu wójta burmistrza (burmistrza, prezydenta miasta), w sprawach zaś większej wagi, gdy uzna to za potrzebne, także w prasie”. Należy wskazać, że ogłoszenie publiczne o ustanowieniu kuratora ma na celu, aby ta informacja dotarła bezpośrednio albo pośrednio do osoby, której miejsce pobytu nie jest znane. Dokonanie obwieszczenia jest bowiem warunkiem ważności ustanowienia kuratora. Należy w tym miejscu wskazać, że jeżeli nie zostanie ogłoszone ustanowienie kuratora stanowi to przesłankę nieważności postępowania Warto wspomnieć w tym miejscu, że doręczenie staje się skuteczne w momencie doręczenia pisma kuratorowi . Chociaż może się tak zdarzyć, że Sąd uzależni skuteczność doręczenia od upływu określonego terminu od wywieszenia obwieszczenia w budynku sądowym (Wyrok SN z 3.09.2013 r. (I UK 52/13), LEX nr 1555240.).
Kurator procesowy jest wyznaczony wyłącznie do podejmowania czynności procesowych dla oznaczonej sprawy cywilnej w granicach przyznanych mu uprawnień. Kurator z uwagi na swoje obowiązki nie może być osobą przypadkową. Natomiast kodeks postępowania cywilnego nie reguluje wymogów, jakie powinna spełniać osoba, która może być ustanowiona kuratorem. Zgodnie z brzmieniem art. 143 § 1 k.p.c kurator ma do spełnienia konkretne obowiązki, mianowicie musi on podjąć obronę praw strony, której miejsce pobytu nie jest znane. Z powyższego przepisu wynika, że rola kuratora powinna polegać na działaniu., gdyż chodzi o zabezpieczenie interesów procesowych strony, która sama nie może o to zadbać.
Należy zauważyć, że na pełnienie funkcji kuratora procesowego często są wyznaczani pracownicy sekretariatu sądowego, chociaż najlepszym rozwiązaniem jest ustanowienie kuratorem osoby bliskiej dla osoby zastępowanej. Niestety w praktyce może okazać się to trudne, jak ustalenie miejsca pobytu osoby zastępowanej. Na pełnienie funkcji kuratora sądowego również są wyznaczani radcowie prawni, adwokaci. Ostatnie rozwiązanie wydaje się być najbardziej trafnym z uwagi na fakt, że fachowi pełnomocnicy charakteryzują się odpowiednim wykształceniem oraz wiedzą i praktyką zawodową, tym samym zapewniając większą gwarancję stronie właściwej reprezentacji oraz dbałości o jej interesy. Warto wskazać, że na pełnienie funkcji kuratora mogą być również wyznaczeni aplikanci. Kurator jest uprawniony do otrzymywania wynagrodzenia za swoje czynności. Wysokość wynagrodzenia dla kuratora określają przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 9.03.2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz.U. 2018, poz. 536).
Kurator sądowy jest przedstawicielem osoby, której miejsce pobytu nie jest znane do momentu jej zgłoszenia się albo też zgłoszenia się osób, które są uprawnione do jej zastępowania. Kurator działa w procesie za stronę podejmując tym samym działania, które mają zmierzać do obrony jej praw. Kurator ma za zadanie podejmować czynności takie jak składanie wniosków jak i również oświadczeń w imieniu osoby, którą zastępuje. Kolejną czynnością jest ustosunkowanie się merytorycznie do żądań strony przeciwnej w związku z czym ważnym aspektem jest posiadanie przez kuratora wiedzy prawniczej. Kurator również ma obowiązek uczestniczenia w rozprawach, zachowania terminów, a także składania wniosków odwoławczych (Postanowienie SN z 14.04.2016 r. (IV CSK 412/15), LEX nr 2044488.).
Jak już wcześniej zostało wspomniane w kodeksie postępowania cywilnego nie zostało uregulowane w sposób określony jakie obowiązki ma pełnić kurator. Kolejnym problem związanym z brakiem uregulowania w kodeksie postępowania cywilnego jest kwestia wypełnienia podstawowej funkcji kuratora takiej jak ustalenia miejsca pobytu osoby, której miejsce pobytu nie jest znane. Warto zaznaczyć w tym miejscu, że instytucje często są niechętne do udzielania informacji kuratorowi z uwagi na brak jego umocowania przez osobę nieobecną mimo tego, że jego umocowanie wynika bezpośrednio z postanowienia o jego ustanowieniu. Jednakże zawodowi pełnomocnicy procesowi są bardziej przychylnie traktowani w tym aspekcie, co również przemawia za ustanowieniem ich na kuratorów.
Coraz częściej spotykamy się z masowymi wnioskami o ustanowienia kuratora dla doręczeń z uwagi na fakt, że często nie da się ustalić adresu zameldowania strony przeciwnej i doręczyć na zasadzie art. 139 § 3 k.p.c. W związku z powyższym odpowiedzią na ten problem wydaje się kierowanie wniosków o ustanowienie kuratora dla doręczeń na podstawie art. 143 k.p.c. i art. 144 k.p.c.. W tym miejscu należy zaznaczyć, że warto byłoby uregulować instytucje kuratora. Uregulowanie tej instytucji zapewniłoby bardziej fachowe zastępstwo przed sądami oraz przyczyniłoby się do zaopatrzenia kuratorów w zakres uprawnień pozwalających im na wykonywanie obowiązków w sposób prawidłowy wraz z rzeczywistą możliwością ustalenia miejsca pobytu osoby nieobecnej przy realnym wsparciu instytucji ewidencyjno-rejestrowych.
Aleksandra Cichecka
