Po śmierci dłużnika powstaje pytanie co dalej z długiem, czy jest jakakolwiek szansa na jego odzyskanie. Otóż tak – odzyskanie należności przez wierzyciela po śmierci dłużnika jest możliwe, należy tylko podjąć stosowne środki prawne.
Zgodnie bowiem z art. 922 kodeksu cywilnego (dalej k.c.) prawa, ale również obowiązki majątkowe zmarłego, w tym obowiązek uregulowania niespłaconych długów spadkodawcy, z chwilą jego śmierci przechodzą na spadkobierców. Dlatego też, jedną z dróg prowadzącą do odzyskania należności po śmierci dłużnika, jest ustalenie następców prawnych zobowiązanego poprzez złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania dłużnika. Postępowanie należy zainicjować w przypadku gdy wcześniej nie został sporządzony dokument spadkobrania z wniosku innego podmiotu.
W praktyce przyjęło się, że wraz z wnioskiem należy przedłożyć odpis aktu zgonu zmarłego, na podstawie którego wnioskodawca wykazuje fakt oraz datę zgonu zobowiązanego. Akty stanu cywilnego stanowią dokumenty urzędowe stwierdzające urodzenie, zawarcie małżeństwa lub zgon osoby na nim wskazanej oraz są dowodami wyłącznymi w zakresie zdarzeń w nich stwierdzonych. Zarówno skrócony, jak i zupełny odpis aktu zgonu, stanowi dokument w postępowaniu cywilnym. Odpis zupełny aktu stanu cywilnego zawiera więcej informacji o zdarzeniu stwierdzającym, jednak na potrzeby przeprowadzenia postępowania spadkowego skrócony odpis aktu zgonu jest wystarczający.
Wniosek o wydanie odpisu aktu zgonu składa się do urzędu stanu cywilnego. Od 1 marca 2015 roku odpisy aktów (aktu urodzenia, małżeństwa czy zgonu) można uzyskać w dowolnym urzędzie stanu cywilnego w na terenie Polski. Koszt uzyskania dokumentu wynosi przy skróconym akcie 22,00 zł (przy zupełnym 31,00 zł). We wniosku należy wskazać dane osobowe i adresowe zmarłego, celem prawidłowej identyfikacji.
Co istotne, obligatoryjną częścią wniosku jest jego uzasadnienie, które winno wskazywać interes prawny podmiotu żądającego wydania odpisu aktu. Ustawodawca w art. 45 Prawa o aktach stanu cywilnego wprowadził ograniczenie w zakresie jawności aktów stanu cywilnego poprzez wskazanie konkretnej grupy podmiotów posiadających legitymację do dokonania tej czynności. Zgodnie ze wskazanym przepisem odpis aktu stanu cywilnego (…) wydaje się osobie, której akt dotyczy lub jej małżonkowi, wstępnemu, zstępnemu, rodzeństwu, przedstawicielowi ustawowemu, opiekunowi, osobie, która wykaże w tym interes prawny (…).
W oparciu o poglądy wyrażone w orzecznictwie sądów administracyjnych przyjąć należy, że wierzyciel spadkodawcy posiada uprawienie do uzyskiwania odpisu aktu zgonu dłużnika. Interes prawny powinien być rozumiany jako wykazanie okoliczności, które w świetle przepisów materialnych kreują go, nie zaś na wskazaniu konkretnego przepisu z którego wynikać będzie obowiązek przedłożenia tego dokumentu. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku w sprawie o sygn. akt III SA/Gd 159/07 interes prawny wierzyciela spadkodawcy należy upatrywać w szerszym aspekcie, tj. mając na uwadze ogólny interes danego podmiotu w zainicjowaniu postępowania spadkowego, o którym mowa w art. 1025 § 1 k.c. Jak wskazał bowiem Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 stycznia 1983 r. o sygn. akt III CRN 218/82 w rozumieniu art. 1025 § 1 k.c. oraz art. 669-679 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) zainteresowanymi w zgłoszeniu żądania stwierdzenia nabycia spadku w podstawowym trybie przewidzianym w art. 669 i n. k.p.c. są nie tylko spadkobiercy lub ich następcy prawni, lecz także wszystkie inne osoby mające interes prawny (…). Do takich podmiotów zalicza się bez wątpienia wierzycieli spadkodawcy.
Uwzględniając powyższe rozważania należy uznać, zgodnie z orzecznictwem, że wierzyciel ma interes prawny w zakresie uzyskania odpisu aktu zgonu zmarłego dłużnika jeżeli wykaże, że chce dołączyć go jako dowód wynikających z niego zdarzeń do wniosku inicjującego postępowanie w innej sprawie, w tym w sprawie cywilnej. Powyższe zostało również potwierdzone w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 17 listopada 2010 r. o sygn. akt II SA/Gl 644/10, jak również w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 14 stycznia 2008 r. o sygn. akt III SA/Kr 945/07.
W reasumpcji powyższych rozważań, każdy wierzyciel chroniący swoje interesy może podejmować czynności zmierzające do odzyskania należności po śmierci dłużnika i w tym celu może wnioskować o odpis aktu zgonu zmarłego dłużnika dążąc do uzyskania dokumentu spadkobrania. Należy bowiem pamiętać – to na spadkobiercach zmarłego dłużnika spoczywa obowiązek uregulowania zobowiązania, każdorazowo w granicach odpowiedzialności uzależnionej od sposobu przyjęcia przez nich spadku.
Dominika Marciniak – Młodszy Prawnik
