Egzekucja z wynagrodzenia za pracę to jeden z kluczowych sposobów dochodzenia należności w toku postępowania egzekucyjnego. Istotną kwestią, która wymaga zastanowienia jest to, czy aktualnie występujące kwoty wolne od potrąceń urzeczywistniają konieczność ich występowania w regulacji prawnej, a także czy i w jaki sposób spełniają one swoje zadanie w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Przede wszystkim, wyżej wymieniony problem występuje przy egzekucji należności innych niż świadczenia alimentacyjne, ponieważ wówczas zgodnie z przepisem art. 833 § 1 KPC w zw. z art. 87 § 1 ust. 1 KP minimalne wynagrodzenie za pracę stanowi kwotę wolną od potrąceń. Podkreślenia wymaga, że wysokość minimalnego wynagrodzenia wzrasta z roku na rok, a w 2022 r. wyniesie 2.209,56 zł netto. Tak diametralny wzrost utrudnia, o ile nie uniemożliwia, realizację celów postępowania egzekucyjnego, tym samym krzywdząc wierzycieli poprzez stanowienie w licznych przypadkach przesłanki do umorzenia egzekucji ze względu na bezskuteczność.
ISTOTA ZAJĘCIA WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ I KWOTA WOLNA OD POTRĄCEŃ
Zajęcie wynagrodzenia jest obok zajęcia rachunku bankowego najpopularniejszą formą egzekucji przeprowadzanych przez komorników sądowych. Następuje ono z chwilą doręczenia do pracodawcy oficjalnego wezwania do dokonywania potrąceń. Podkreślenia wymaga, że głównym celem postępowania egzekucyjnego jest zaspokojenie roszczenia wierzyciela poprzez przymusowe doprowadzenie do jego spełnienia. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż zgodnie z literą prawa nie można pozbawić dłużnika wszystkich środków do życia. W sądowym postępowaniu egzekucyjnym kwoty wolne od potrąceń w egzekucji z wynagrodzenia za pracę określają przepisy art. 87 KP oraz art. 871 KP. Zgodnie z art. 871 § 1 ust. 1 KP nie podlega egzekucji kwota odpowiadająca wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. Minimalne wynagrodzenie za pracę nie stanowi kwoty wolnej od potrąceń w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Zgodnie z art. 87 § 3 pkt 1 potrącenia mogą być dokonywane w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości trzech piątych wynagrodzenia, bez względu na to, czy wynagrodzenie dłużnika przekracza, czy też nie przekracza kwoty wolnej od potrąceń. Ustawodawca zatem z oczywistych względów potraktował w sposób uprzywilejowany wierzycieli dochodzących roszczeń alimentacyjnych, pomniejszając w znacznym stopniu kwotę wolną od potrąceń.
Egzekucja z wynagrodzenia za pracę jest- co do zasady- najmniej uciążliwym sposobem egzekucji z perspektywy dłużnika. Zachowuje on możliwość dysponowania zarobionymi środkami, choć w niepełnej wysokości. Nie ma przy tym potrzeby, aby dłużnik powoływał się na fakt, iż otrzymywane wynagrodzenie stanowi świadczenie powtarzające się, mające na celu zapewnienie utrzymania albo jest jego jedynym źródłem dochodu, jak ma to miejsce w przypadku egzekucji wierzytelności z tytułu umów cywilnoprawnych. Nie prowadzi także do tak znaczącego wzrostu kosztów postępowania jak np. egzekucja z ruchomości czy nieruchomości. Ponadto nie jest tak skomplikowane jak egzekucja z wierzytelności z rachunku bankowego, gdzie najpierw bank, a następnie organ egzekucyjny musi zatrzymać przez określony czas środki, zanim finalnie trafią one do wierzyciela. Z jednej strony daje to dłużnikowi możliwość zareagowania i zastosowania ewentualnych środków obrony, z drugiej jednak samo zablokowanie zajętych środków na rachunku bankowym nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego. Dopiero, gdy pieniądze zostaną przekazane wierzycielowi komornik wydaje postanowienie o zakończeniu postępowania i uchyla dokonane czynności. Zaznaczenia wymaga, że odpowiednie unormowanie problemu kwoty wolnej od potrąceń może sprawić, że opisywany sposób egzekucji nabierze jeszcze większego znaczenia.
Ustawodawca, utrzymując kwotę wolną od potrąceń w wysokości minimalnego wynagrodzenia, w wielu przypadkach uniemożliwia egzekucję z tego składnika majątku dłużnika. Jest to frustrujące zwłaszcza w sytuacji, gdy dłużnik ewidentnie unika spłaty zasądzonego roszczenia, gdyż postępowanie egzekucyjne w stosunku do dłużników uzyskujących wynagrodzenie w tej wysokości z reguły będzie bezskuteczne. Skutkuje to poszukiwaniem przez wierzyciela innych sposobów egzekucji, które w swojej istocie generują wysokie koszty. Dochodzi więc do sytuacji, w których konieczne jest przeprowadzenie np. egzekucji z ruchomości. Należy zauważyć, że z punktu widzenia dłużnika utrzymywanie tego rozwiązania nie jest do końca korzystne, a z czego wielu dłużników nie zdaje sobie sprawy. Chodzi o przypadki, w których w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego wobec jego bezskuteczności od wierzyciela pobiera się opłatę stosunkową w kwocie 150,00 zł, a która to opłata może być dochodzona przez wierzyciela w toku kolejnego postępowania egzekucyjnego wszczętego przeciwko dłużnikowi, tym samym powodując wzrost zadłużenia.
PROPONOWANE ROZWIĄZANIE PROBLEMU
Dezyderat nr 24 Komisji do Spraw Petycji do Ministra Sprawiedliwości w sprawie kwot wolnych od egzekucji sądowej z 27 lipca 2020 r. proponuje następujące zmiany w zakresie kwot wolnych od potrąceń: w przypadku wynagrodzenia za pracę – zmianę ww. kwoty z minimalnego wynagrodzenia za pracę na 85% minimalnego wynagrodzenia. W odniesieniu do środków na rachunkach bankowych zaproponowano zwolnienie do wysokości 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę (obecnie jest 75%). W ocenie autora petycji wprowadzenie postulowanych zmian przyczyniłoby się do zdecydowanej poprawy skuteczności egzekucji sądowej oraz uniemożliwiłoby lub znacznie utrudniło próby obchodzenia prawa i uchylania się od realizacji obowiązku stwierdzonego tytułem wykonawczym. W odpowiedzi Ministerstwo Sprawiedliwości nie odmawia zasadności petycji stwierdzając, iż stały wzrost wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę powoduje znaczną dysproporcję między sytuacją dłużnika i wierzyciela. Ministerstwo Sprawiedliwości jako kompromis proponuje rozwiązanie, polegające na wprowadzeniu kwoty wolnej od egzekucji wyrażonej kwotowo, które podlegałyby corocznej waloryzacji o średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem. W dzisiejszej sytuacji kwota wynagrodzenia wolna od potrąceń oderwała się nieco od pierwotnego celu. Założenie stojące u podstaw tych rozwiązań polegało na zagwarantowaniu dłużnikowi niezbędnych środków utrzymania. Dynamiczny wzrost kwoty minimalnego wynagrodzenia doprowadza do tego, że kwota ta rokrocznie zbliża się do mediany wynagrodzenia, a więc do wynagrodzenia dużej części obywateli, co stawia dłużników otrzymujących minimalne wynagrodzenie w pozycji uprzywilejowanej. Kolejną rzeczą, na którą Ministerstwo zwraca uwagę jest brak powiązania kwoty wolnej od potrąceń z rzeczywistą sytuacją życiową dłużnika. Należy zatem dokonać zróżnicowania między osobą samodzielnie utrzymującą rodzinę a osoby samotne. Najbardziej właściwym byłoby wprowadzenie możliwości pozwalających organowi egzekucyjnemu wyodrębnić i ocenić indywidualnie sytuację prawną każdego dłużnika, w zależności od tego, czy utrzymuje się on samodzielnie oraz od ewentualnej liczby posiadanych na utrzymaniu dzieci. Proponowanym sposobem różnicowania jest podwyższenie kwoty bazowej wolnej od potrąceń o określony jej procent, w przeciwnym razie opisane nierówności mogą się pogłębiać wraz z dalszym wzrostem minimalnego wynagrodzenia. Koniecznym jest zatem poparcie propozycji obniżenia kwoty wolnej od potrąceń z wynagrodzenia za pracę w przypadku egzekucji świadczeń innych niż alimentacyjne do 85% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Aktualne unormowanie kwoty wolnej bardzo często prowadzi do umorzenia postępowania egzekucyjnego z uwagi na bezskuteczność. Powyższy sposób rozwiązania omawianego problemu korzystnie wpłynie na zwiększenie liczby spraw, które zostaną w sposób skuteczny zakończone na skutek egzekucji z wynagrodzenia za pracę. W ciągu ostatnich kilku lat kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę wzrastała bardzo dynamicznie. W związku z tym wyegzekwowanie 15% wysokości minimalnego wynagrodzenie nie doprowadzi do znaczącego pokrzywdzenia osoby zadłużonej, zwracając uwagę na to, iż pozostałe 85% minimalnego wynagrodzenia za pracę zaczyna wysoce przekraczać kwotę, która jest przez organy statystyczne przyjmowana za konieczną do zapewnienia minimum egzystencji.
Tomasz Baduła
