Umowa cesji.
Umowa Cesji jest to umowa przelewu wierzytelności. Należy przez to rozumieć przekształcenie podmiotowe po stronie wierzyciela. Rzadziej w obrocie gospodarczym mamy do czynienia z podmiotową zmianą po stronie dłużnika tj. przejęcie długu, niniejszej zmiany można dokonać przez umowę między wierzycielem, a osobą trzecią za zgodą dłużnika, oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron lub przez umowę między dłużnikiem, a osobą trzecią za zgodą wierzyciela. Oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron i jest bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna. Jednakże przy masowej obsłudze wierzytelności nie można nie wspomnieć o funduszach inwestycyjnych, które mogą kupować wierzytelności w ramach sekurytyzacji. Polega ona na zbiorowym inwestowaniu w wierzytelności. Fundusz kupuje wierzytelności z tzw. dyskontem, czyli taniej niż nominalna wartość wierzytelności. Po zakupie to fundusz staje się właścicielem wierzytelności. Następnie fundusz dochodzi wierzytelności przed sądem, a zysk trafia do posiadaczy certyfikatów (uczestników funduszu). Fundusz może nabywać wierzytelności nieregularne, ale także regularne czyli spłacane terminowo. Nie można zapomnieć o szczególnym rodzaju wierzytelności, tj. wierzytelności bankowych. Zgodnie z art. 92a ustawy Prawo Bankowe tylko na fundusz inwestycyjny, bank może przenieść wierzytelność bankową. Odbywa się to w dwojaki sposób: poprzez umowę przelewu wierzytelności albo poprzez umowę o subpartycypację.
Uregulowanie prawne oraz przedmiot cesji
Umowa cesji znajduje swoje umocowanie kodeksowe w art. 509 §1 ustawy Kodeks Cywilny (dalej: k.c.). Stronami umowy są: cedent (strona decydująca się pozbyć prawa do wierzytelność) oraz cesjonariusz (strona decydująca się nabyć prawa do wierzytelność). Wraz z przeniesieniem należności głównej, zgodnie z art. 509 § 2 k.c., na nabywcę przechodzą wszelkie prawa związane z wierzytelnością, w szczególności zaległe odsetki. Umowa cesji w postępowaniu dochodzenia należności jest powszechnie wykorzystywana. Umowa ta jest wykorzystywana w obrocie zarówno przez przedsiębiorców, których przedmiotem działalności jest dochodzenie wierzytelności, jak i przedsiębiorców, których przedmiot działalność jest daleki od usług prawnych. Jest to wygodne dla przedsiębiorcy, ponieważ mimo poniesionej straty przez nieuczciwe zachowanie kontrahenta, może odzyskać, bardzo szybko, znaczną część należności bez dalszych inwestycji (niestety możliwości te często nie są wykorzystywane przez przedsiębiorców i pozostają oni ze stratą). Strony umowy cesji mogą przenieść wierzytelność bez wiedzy dłużnika – wyjątkiem od tej zasady może być jedynie taki stan, gdy wierzyciel pierwotny (strona umowy zasadniczej z dłużnikiem) zastrzeże w umowie z dłużnikiem, że wierzytelności nie może zbyć. Warto też zaznaczyć, że jeśli wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką albo zastawem – to również one przechodzą na następcę prawnego (zgodnie z art. 79 Ustawy Księgi wieczyste i hipoteka, art. 509 k.c. § 2; 323 k.c.). Należy wskazać, że przedmiotem umowy cesji nie mogą być prawa osobiste, jak np. prawo do świadczeń alimentacyjnych, wynagrodzenie za pracę. W umowie cesji można zawrzeć klauzulę zwrotną wierzytelności. Cesja zwrotna, to inaczej przelew wierzytelności z powrotem na rzecz wierzyciela pierwotnego w razie zaistnienia określonych przesłanek, np. zgon dłużnika lub upadłość przed cesją, które nie zostały ujawnione przy umowie przelewu wierzytelności.
Kluczowe postanowienia umowy cesji
Cesjonariusz postanowienia umowy cesji musi skonstruować w taki sposób, żeby zabezpieczyć to roszczenie przed sądem. Z punktu widzenia nabywcy istotnym jest zadbanie o to, aby przelew wierzytelności był stwierdzony pismem. Wniosek ten wynika z art. 511 k.c., zgodnie z którym w sytuacji kiedy, wierzytelność jest stwierdzona pismem, rzeczony przelew wierzytelności (cesja) również musi być stwierdzony pismem. Będzie to miało istotny wpływ na etapie postępowania sądowego. Nabywca jest zobowiązany wykazać legitymację czynną przed sądem. Wartym wskazania jest, że dla skuteczności umowy przelewu wierzytelności, niezbędne jest jedynie „stwierdzenie” przelewu wierzytelności pismem. Przepis ten nie wymaga zawarcia umowy przelewu w formie pisemnej. Czym innym jest dokonanie czynności prawnej w formie pisemnej, a czym innym „stwierdzenie pismem”, że określona czynność prawna została dokonana. „Stwierdzenie pismem” nie odnosi się do formy czynności prawnej, a do istnienia pisma stwierdzającego, że umowa przelewu została przez strony zawarta. Brak przedłożenia przez powoda umowy cesji nie stanowi wystarczającej podstawy do przyjęcia, że umowa cesji takiej wierzytelności nie została skutecznie zawarta (Wyrok SA w Katowicach z 3.09.2020 r.,
I ACa 1017/19.). Tak też Sąd Najwyższy wskazał w orzeczeniu o sygn. akt II CKN 1160/99 „Przepis art. 511 k.c. nie przewiduje rygoru nieważności w razie dokonania przelewu bez zachowania wymogu formy pisemnej. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 74 § 1 k.c., niezachowanie formy pisemnej zastrzeżonej w art. 511 k.c. nie skutkuje nieważnością umowy przelewu, a jedynie określonymi ustawowo ograniczeniami dowodowymi”. Doktryna prawa cywilnego, w osobie chociażby A. Kidyby podziela to stanowisko (G. Kozieł [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, wyd. II, red. A. Kidyba, Warszawa 2014, art. 511.). W praktyce przejawia się to w umowach cesji pod warunkiem zapłaty ceny, umowy ramowej cesji wierzytelności przyszłych z oświadczeniami o sprzedaży wierzytelnościami.
Ważnym elementem, który musi zabezpieczyć cesjonariusz w umowie cesji jest też indywidualizacja wierzytelności. Wierzytelność, ma stanowić przedmiot rozporządzenia, powinna być w dostateczny sposób oznaczona (zindywidualizowana). Dotyczy to przede wszystkim wyraźnego określenia stosunku zobowiązaniowego, którego elementem jest zbywana wierzytelność, a zatem oznaczania stron tego stosunku, świadczenia oraz przedmiotu świadczenia, tj. w umowie cesji trzeba wskazać jaką umowę zawarł dłużnik, jaki jest jej przedmiot oraz oznaczyć dłużnika w sposób dostatecznie zrozumiały dla stron, aby go odróżnić od innych (Wyrok SA w Poznaniu z 10.03.2021 r., I ACa 813/19, LEX nr 3345462, Wyrok SA w Warszawie z 7.11.2022 r., VII AGa 196/19, LEX nr 3484065.).
Cesja przyszła
Zagadnieniem spornym na tle umowy cesji może być zagadnienie cesji globalnej (J. Widło, Umowa przelewu wierzytelności. Zagadnienia wybrane, NPN 2002, nr 1, s. 67.), cesji przyszłej.
W doktrynie oraz orzecznictwie można znaleźć różne stanowiska. Należy jednak przyjąć,
że cesja globalna wraz z cesją wierzytelności przyszłych jest możliwa. Nic nie stoi na przeszkodzie, by dopuścić formalną możliwość dokonywania tego rodzaju transakcji. Jedynym ograniczeniem, poza koniecznością spełnienia przesłanek zbywalności przez każdą
z wchodzących w grę wierzytelności, jest właściwa ich indywidualizacja, by istniała możliwość wyodrębnienia tych, które nie są przedmiotem przelewu (W. Kurowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 509.). Strony umowy cesji mogą swobodnie przenosić między sobą wierzytelności.
Legitymacja w postępowaniu sądowym
Skutkiem braku legitymacji procesowej nie może być odrzucenie pozwu ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej. Badanie legitymacji czynnej powoda wymaga merytorycznego zbadania sprawy. Odrzucenie pozwu zaś odnosi się do przesłanek typowo formalnych, sąd zaś przy wstępnym rozpoznaniu sprawy daje wiarę stanowi faktycznemu przedstawionemu w pozwie. W ten sam sposób określana jest również właściwość rzeczowa czy miejscowa sądu. Sąd bada czy zgodnie z przedstawionym w pozwie stanem tego typu roszczenie może być przedmiotem postępowania cywilnego. Ustalenie czy powód posiada legitymację czynną, jest przedmiotem postępowania dowodowego. Legitymacja czynna po dokonaniu umowy cesji powoda będzie badana w trakcie trwania postępowania – nie zaś w momencie badania czy powód zachował wszystkie przesłanki formalne. Jeżeli w jego toku, po przeprowadzeniu dowodu, szczególnie z umowy cesji, sąd stwierdzi, iż powodowi nie przysługuje roszczenie, sąd może jedynie oddalić powództwo.
Podsumowanie
Rekapitulując umowa cesji wierzytelności to skuteczne narzędzie prawne umożliwiające przeniesienie praw do należności na inną stronę, co pozwala przedsiębiorcom na szybkie odzyskanie środków bez konieczności prowadzenia długotrwałych windykacji. Jednakże, warto zaznaczyć, iż problem Cesji został wyłącznie w tym artykule nakreślony, samo zagadnienie jest dużo bardziej złożone, jak i budzi wiele kontrowersji w doktrynie i orzecznictwie. O złożoności problemu może świadczyć chociażby to, że na jego temat powstało blisko 150 monografii, książek, artykułów jak i ponad 10 tys. orzeczeń sądów. Decydując się na cesję, przedsiębiorcy nie tylko optymalizują proces odzyskiwania należności, ale również minimalizują ryzyko finansowe. Warto rozważyć współpracę z profesjonalistami – zarówno przy konstrukcji umów, jak i dochodzeniu roszczeń – aby zapewnić sobie pełną ochronę prawną i efektywność działań.
Mikołaj Kuliński
Olgierd Kowalski
