Zgodnie z Ustawą o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r., wysokość stóp procentowych w Polsce ustala Rada Polityki Pieniężnej. Jest to organ decyzyjny NBP, który podejmuje decyzje dotyczące stóp w oparciu o analizę wskaźników makroekonomicznych, ale także czynników gospodarczych, jak rynek pracy, sytuacja w przemyśle, koniunktura, sytuacja finansów publicznych, kurs walut, a także poziom inflacji.
W maju 2020 r., ze względu na pandemię i spowodowane nią problemy finansowe wielu Polaków, stopa referencyjna NBP – na podstawie której obliczane jest m. inn. oprocentowanie kredytów – została obniżona do historycznie najniższego poziomu – zaledwie 0,1 procent. Po kilku podwyżkach w roku 2021, od 9 lutego br. wynosiła ona już 2,75 procent. Natomiast decyzją Rady Polityki Pieniężnej z 8 marca 2022 została podwyższona do poziomu 3,50%. To najwięcej od 2013 roku.
Od wysokości stopy referencyjnej – o czym wyżej – uzależniona jest wysokość oprocentowania kredytów i pożyczek, a co za tym idzie – miesięcznej raty. Na podstawie stopy referencyjnej obliczane są również odsetki ustawowe za opóźnienie, czyli wysokość odsetek za niedotrzymanie terminu płatności.
Czym są odsetki ustawowe i jak je obliczyć?
Kodeks cywilny reguluje 2 podstawowe rodzaje odsetek:
- kapitałowe
- za opóźnienie
Odsetki kapitałowe to takie, które stanowią przede wszystkim wynagrodzenie wynikające z czynności prawnej – za korzystanie z czyjegoś kapitału. Zgodnie z zawartą umową są należne za okres sprzed terminu płatności świadczenia głównego (czyli należne za okres przed terminem wymagalności kapitału). Dotyczą przede wszystkim kredytów i pożyczek. Równają się sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych, czyli aktualnie 3,5+3,5=7 % w skali roku.
WAŻNE!
Jeżeli wysokość odsetek kapitałowych nie jest w inny sposób określona, aktualnie należą się odsetki ustawowe kapitałowe w wysokości 7 %. Odsetki kapitałowe maksymalne wynoszą natomiast 14%.
Wysokość odsetek kapitałowych reguluje art. 359 Kodeksu Cywilnego
Odsetki za opóźnienie to takie, które przysługują za czas opóźnienia. Odsetki te stają się wymagalne począwszy od bezskutecznego upływu terminu spełnienia świadczenia głównego i przysługują do momentu zapłaty świadczenia głównego (nie przysługują one za okres sprzed terminu płatności świadczenia głównego). Odsetki za opóźnienie stanowią formę rekompensaty, np. dla firmy, która nie otrzymała w terminie zapłaty za produkt czy usługę. Mają zastosowanie, jeśli w umowie pomiędzy stronami nie jest jasno określone, jaka kwota zostanie naliczona w razie opóźnienia w płatnościach. Służą także zabezpieczeniu interesów drugiej strony. Wysokość odsetek w umowie nie może bowiem przekroczyć dwukrotności obowiązujących odsetek ustawowych.
Wysokość odsetek za opóźnienie reguluje art. 481 Kodeksu Cywilnego
Wzrost odsetek ustawowych za opóźnienie
Zgodnie z art. 481 § 2 KC, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona w umowie, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych (czyli obecnie 3,5+5,5=9%). Odsetki te można wyliczyć za pomocą poniższego wzoru:
Dłużna kwota x ilość dni opóźnienia x aktualna stopa % / 365 dni
Dodatkowo pamiętajmy, że zgodnie z art. 481 § 21 KC, maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (tj. obecnie 18%).
Po kolejnej podwyżce stopy referencyjnej NBP ogłoszonej 8 marca 2022, wysokość odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienia kształtuje się następująco:
| Rodzaje odsetek | Obowiązująca stawka odsetek* |
| Odsetki ustawowe kapitałowe | 7 % w stosunku rocznym |
| Maksymalne odsetki ustawowe kapitałowe | 14% w stosunku rocznym |
| Odsetki za opóźnienie | 9 % w stosunku rocznym |
| Maksymalne odsetki za opóźnienie | 18% w stosunku rocznym |
*Stan na 8 marca 2022
Wzrost Odsetek w Transakcjach Handlowych
Pomimo wzrostów stopy referencyjnej w 2021 roku, dopiero z Nowym Rokiem wzrosły odsetki dla przedsiębiorców, które zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, ulegają zmianie dwa razy w roku.
Dla przypomnienia, za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu 1 stycznia albo 1 lipca.
Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych dotyczą wyłącznie umów zawartych między przedsiębiorcami. Wynoszą obecnie:
- 9,75 % dla jednostek publicznych
- 11,75 % dla reszty podmiotów
Kolejna zmiana odsetek w transakcjach handlowych nastąpi dopiero od 01 lipca 2022 r.
Bogusław Gębarowski
