Wierzyciel w momencie uzyskania tytułu wykonawczego nabywa możliwość skierowania wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego co do świadczenia stwierdzonego tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym klauzulą wykonalności.
Z chwilą wszczęcia egzekucji możliwość rozporządzenia majątkiem przez dłużnika podlega znacznemu ograniczeniu. Komornik dokonuje zajęcia rachunków bankowych, wynagrodzenia za pracę oraz innych składników majątku dłużnika.
CO W SYTUACJI, GDY WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO BYŁO NIECELOWE?
W przypadku stwierdzenia oczywistej niecelowości wszczęcia postępowania egzekucyjnego przez wierzyciela, komornik sądowy ustala opłatę w wysokości 10 % egzekwowanego świadczenia. W takim przypadku komornik nie ściąga ani nie pobiera opłaty od dłużnika, a opłatę ściągniętą lub pobraną zwraca dłużnikowi.
OCZYWISTA NIECELOWOŚĆ
„Oczywista niecelowość wszczęcia postępowania egzekucyjnego ma miejsce wtedy, gdy jest ona widoczna „na pierwszy rzut oka”, bez prowadzenia szczegółowych badań celowości, czyli jej ustalenie nie wymaga dokonywania analizy sprawy pod względem faktycznym lub prawnym (zob. Ireneusz Kunicki, Ustawa o kosztach komorniczych. Komentarz.; Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2018 r.; str. 174 ) „. Sprowadza się to do wniosku, iż wierzyciel kierując wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, bez przeprowadzania szczegółowej analizy sprawy wiedział o przeszkodach co do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
W poprzednio obowiązującej ustawie, a dokładnie w art. 49 ust. 4 u.k.s.e., który obowiązywał do 31 grudnia 2018 r., funkcjonowało pojęcie niecelowego wszczęcia egzekucji. Jednakże oczywista niecelowość pojawia się dopiero w treści art. 30 u.k.k., który wszedł w życie 1 stycznia 2019 r., gdzie zostało wskazane, iż wierzyciela obciąża się opłatą tylko w przypadku „oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego”.
Najbardziej powszechnym przykładem ”oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego”, będzie skierowanie sprawy na etap egzekucyjny tj. złożenie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego do Komornika Sądowego w momencie, w którym roszczenie wierzyciela zostało w pełni uregulowane. W takim przypadku nie należy dokonywać szczegółowej analizy sprawy pod względem faktycznym lub prawnym z uwagi na fakt, iż roszczenie wierzyciela wobec dłużnika wygasło.
INNE PRZESŁANKI NIECELOWEGO WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO
Inne przykłady oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego przywoływane zarówno w doktrynie jak i obowiązującym orzecznictwie to: skierowanie sprawy do egzekucji mimo posiadania przez wierzyciela zastawu zabezpieczającego pełne zaspokojenie roszczenia, chyba że egzekucja jest skierowana do przedmiotu zastawu oraz wszczęcie egzekucji roszczenia alimentacyjnego chociaż dłużnik dobrowolnie zaspokajał alimenty w terminie i wysokości określonej w tytule wykonawczym, a także dochodzenie przez wierzyciela roszczenia przedawnionego.
TRUDNOŚCI INTERPRETACYJNE CO NALEŻY UZNAĆ ZA NIECELOWE WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO
Wiele problemów nastręcza fakt, iż zwrot „oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego” został niedookreślony. Prawodawca celowo nie ustanowił ustawowej definicji tego wyrażenia, przez co katalog przesłanek niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego pozostaje otwarty.
Jednakże powyższe skutkuje tym, iż nie zawsze można jednoznacznie stwierdzić, czy w konkretnej sprawie doszło do niecelowego wszczęcia. Przykładem jest utrata wykonalności tytułu wykonawczego w toku postępowania egzekucyjnego. Zdarza się bowiem, że w takich sytuacjach niektórzy komornicy orzekają o niecelowym wszczęciu postępowania egzekucyjnego. W judykaturze zaznacza się, że każdy taki przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie, biorąc pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy. Nasuwają się jednak wątpliwości, czy organ egzekucyjny dysponuje odpowiednimi środkami prawnymi, aby móc to definitywnie stwierdzić. „Jeżeli podstawą wszczęcia egzekucji był nakaz zapłaty, który utracił moc po wszczęciu egzekucji dla oceny ewentualnej niecelowości wszczęcia postępowania egzekucyjnego istotne jest, czy wierzyciel wszczął egzekucję, nie wiedząc o przyczynach, które doprowadziły do późniejszej utraty mocy nakazu zapłaty, np. obiektywnej przeszkodzie, która uniemożliwiła dłużnikowi (pozwanemu) złożenie w terminie sprzeciwu (o chorobie pozwanego, jego nieobecności w miejscu zamieszkania) albo wadliwości w doręczeniu nakazu zapłaty pozwanemu” – uchwała Sądu Najwyższego z 8 marca 2013 r. sygn. akt. III CZP 109/12. Sąd Najwyższy jasno określił, iż w przypadku stwierdzenia niecelowości obligatoryjne jest dokonanie analizy czy utrata wykonalności tytułu wykonawczego nastąpiła z uwagi na oczywisty błąd wierzyciela lub jego celowe działanie.
Jednocześnie należy wskazać na dość powszechny, ale dalej różnie interpretowany przez organy egzekucyjne przykład skierowania wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego w przypadku zgonu dłużnika przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. „Żaden przepis nie nakłada na wierzyciela obowiązku podejmowania działań zmierzających do ustalenia tego, czy dłużnik żyje i jakim dysponuje majątkiem przed wszczęciem egzekucji, by ocenić czy oczywiście celowym jest wszczynanie postępowania” Postanowienie II Co 1201/20 z dnia 12.02.2021 r. Sąd Rejonowy Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu. Z powyższego stanowiska można wywnioskować, że jeżeli Wierzyciel nie powziął wcześniej informacji o zgonie Dłużnika lub jego działanie nie było celowe nie można tu mówić o przypadku niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
Z podobnymi wątpliwościami można spotkać się w sytuacji, gdy wierzyciel skieruje wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi, wobec którego ogłoszona została upadłość. Ponownie podkreślenia wymaga, że aby stwierdzić oczywistą niecelowość wszczęcia postępowania konieczne jest, aby okoliczność tą można było zauważyć bez szczegółowego analizowania sprawy. Zatem nie wydaje się, aby spełnione zostały przesłanki do obciążenia wierzyciela opłatą stosunkową. Ustalenie tego faktu nie jest możliwe bez podjęcia dodatkowych działań ze strony wierzyciela.
Zarówno wszczęcie postępowania w przypadku zgonu dłużnika jak i ogłoszenia przez niego upadłości jest problematyczne zarówno dla komorników jak i dla sądów rozpatrujących skargi na czynność komornika sądowego, co w rezultacie prowadzi do niejednolitej linii orzeczniczej w tym zakresie. Zagadnienia te są obecnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego (sygn. III CZP 3/21 oraz III CZP 4/21).
CO W PRZYPADKU STWIERDZENIA PRZEZ KOMORNIKA OCZYWIŚCIE NIECELOWEGO WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO I OBCIĄŻENIA WIERZYCIELA OPŁATĄ Z ART. 30 U.K.K.?
Wierzycielowi w przypadku wydania przez komornika sądowego postanowienia o ustaleniu opłaty w oparciu o przepis art. 30 u.k.k. przysługuje skarga na czynności komornika. Należy wówczas wskazać wszelkie okoliczności faktyczne, które będą stanowiły o braku wiedzy na temat okoliczności uniemożliwiających zrealizowanie obowiązku objętego tytułem wykonawczym.
Przepis art. 30 u.k.k ma na celu zabezpieczenie interesu prawnego dłużnika. Jednakże uwagę należy skupić na braku legalnej definicji „oczywistości niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego”. Narzuca to konieczność odwołania się do historycznego orzecznictwa sądowego lub komentarzy jurystów. Niejednoznaczność przesłanek do stosowania tej instytucji należy ocenić negatywnie, ponieważ wierzyciel niebędący prawnikiem, ani nie związany z dziedziną prawa ma utrudnione zadanie w przypadku obrony swoich praw, również ze względu na niejednolitą linię orzeczniczą sądów.
Paulina Gostomska
